Selecciona una palabra y presiona la tecla d para obtener su definición.

  —141→  

ArribaAbajoVariedades


ArribaAbajoMadrid desde el año 1197 hasta el de 1202

Fidel Fita


Entre los buenos códices que atesora el Archivo histórico nacional, ocupa distinguido lugar el Tumbo menor de Castilla, manuscrito del siglo XIII192, en cuya cláusula final193 se lee:

«Este libro de memoria de mergedes, é donadíos ó limosnas de villas é lugares, é heredamientos, é tributos, é otras cosas que los rreys ante pasados, é rreynas ante pasadas, mis antecesores de buena memoria, é yo194, dimos, é otros cavalleros é dueñas é donzellas dieron en limosna á la orden de la caballería de santiago é á otras órdenes ó monasterios, mandamos facer en pergamino de cuero, é seellear con nuestro rreal sello de plomo195, é poner en la nuestra cámara, para que por perpetua memoria se fallasen las cosas que la dicha orden tiene, ó las otras ordenes ó monesterios á quien se dieron.»



El sello regio, que podía servir para fijar ó aproximar el año del reinado de San Fernando en que el códice se trazó, ha desaparecido con su presilla. En la página 15, después de un copioso y bien ordenado índice, da comienzo á la serie de los instrumentos   —142→   diplomáticos una viñeta iluminada, que representa las imágenes de los reyes D. Alfonso VIII y doña Leonor; de D. Pedro Fernández de Encalada, primer maestre de Santiago, del castillo de Uclés, y de un freile caballero de la Orden, bajo sendas inscripciones: ALIENOR REGINA. -ALFONSVS REX. -MAGISTER P. FERRANDI. -CASTELLVM DE VCLES. -QVIDAM FRATER.

Este códice preciosísimo, el de las Escrituras del archivo de Calatrava (1, 37) procedente de la colección Salazar, que posee nuestra Real Academia, y finalmente el Liber privilegiorum ecclesie Toletane, añaden algunos datos á los que llevo expuestos196 sobre la historia de Madrid en el siglo XII.


- 16 -

10 Marzo 1197. La orden de Santiago en Carrantona, término de Vallecas. -Tumbo menor de Castilla. pág. 267, 268.

De lo que dió dona Sancha ordonez en Carantona.

In dei nomine. Ego dona Sancia ordonez, una cum meo marido don F[errando] alvarez dono hereditate, pro anima patris mei et matris mee et parentum meorum, de carrantona cum montibus, cum fontibus et pratis et pertillentiis suis; cum propria voluntate dono fratribus militie sancti iacobi. -Ego testis, F. Alvari.

Fr. F. martinez197, Diago pedrez, Gomez pedrez, Munno pedrez, Ferrand pedrez, Garsia gon[salve]z, Roy gon[salve]z pino, Alvar gon[salve]z, Roy pedrez de villa sendino, Elvira lopez, Toda pedrez et concilium de famusco198.

Era M.ª CC.ª XXXV.ª facta [carta] in mense VI.º idus marcii, Regnante rex aldefonsus in toleto et in Burgo et in castella, Signifer regis don lop diaz, Archiepiscopo in toleto don Martin lopez, Ardericus episcopus in palentia, Iohannes199 episcopus in conca,   —143→   Martinus episcopus in Burgos, Lop diaz so alfieraz, Martinus episcopus in oxoma, Maiordomus P. garciez de aça, Roy pedrez de mala villa merino, don diazgo gonz[alvez] chanceller del rey, episcopi Rodrigo segontini.




- 17 -

19 Agosto 1197. -Tumbo menor de Castilla, pág 144, 145. El documento se repite en las páginas 247 y 248 con ligeras variantes.

De lo que dió don Garcia ordonez en carrantona.

In nomini domini nostri ihesu christi. Ego dompnus garsia ordonnez pro anima patris mei et remedio peccatorum meorum facio cartam donacionis dompno Gundisalvo200, milicie sancti iacobi magistro, et fratribus eiusdem ordinis, de tota mea hereditate quam habeo in carantona, cum pane201et boves, cum montibus, fontibus, pratis, cum exitibus et cum ingressis et cum omnibus terminis suis, ut habeatis et possideatis iure hereditario in perpetuum.

Facta carta sub Era M.ª CC.ª XXX.ª V.ª, Xº IIIIº kalendas septembris regnante rege aldefonso cum uxore sua regina dompna elionor in toleto et in castella; Archiepiscopus toletanus dompnus martinus lopez, dompnus didacus lupi signifer regis, Maiordomus regis dompnus petrus garsia de lerma.

Ego dompnus garsia ordones hanc cartam, quam fieri iussi, roboro et confirmo, et signum imagen facio.

Qui presentes fuerunt: Rodericus roderici de roges202 testis. -Juan clementes de chemado203. -Don Lop clerico testis. -Iohannes stelo testis. -Dominicus cozinero testis. -P. petri filius. -P. feiruz testis. -P. petri filius de p. leon, testis. -Fortun martillez testis.

F. remon. notuit.



  —144→  
- 18 -

19 Agosto 1497. La villa de Madrid y Carrantona. -Tumbo menor de Castilla, pág. 334, 335.

De la heredat de carantona, que dió do[na] urraca ordonnez et Sancia ordonnez.

In nomine domini nostri ihesu christi. Ego urraca ordonii et sancia ordonii pro remedio anime patris nostri, et pro salute animarum nostrarum damus et concedimus deo et domno gundisalvo roderici, sancti iacobi magistro, et fratribus eiusdem ordinis, totam hereditatem quam habemus vel [h]abere debemus in carrantona et in villa de maidrit, cum pane et boves, cum exitibus et regressibus, et cum pratis et pascuis, et cum omnibus terminis suis iure hereditario in perpetuum.

Facta carta sub Era M.ª CC.ª XXXV.ª, XIIII kalendas septembris, regnante rege A[ldefonso] cum uxore sua regina dompna A[lienor] in loleto et in castella; Archiepiscopus dompnus martinus toletanus, Dompnus didacus luppi signifer regis, Dompnus P. garsie de lerma maiordomus regis, Dompnus rodericus petri de mala villa merinus regis.

Dompnus fernandus alvari, maritus dompne sancie confirmat. -Dompnus rodericus pelaez, bocheta confirmat. -Dompnus Petrus guterrii confirmat. -Dompnus rodericus martini confirmat.

Ego dompna urraca ordonii, et sancia ordonii, hanc cartam, quam fieri iussimus, roboramus et confirmamus et signum facimus.

Comitissa dompna sancia nunii confirmat. -Abbatissa de perales dompna maria nunii204 conf. -Soror eiusdem monasterii Dompna maria fortunez conf. -Urraca martinez conf.

Carrantona, según lo afirma la escritura siguiente, radicaba en término de Madrid (infra terminum Magiridi). Por el de Vallecas,   —145→   á pocos pasos de la villa, se juntan al arroyo de La Gavia los do Valderivas, Pabones y Carrantona205.




- 19 -

15 Febrero 1198. -Tumbo menor de Castilla, pág. 179, 180.

Del heredat, que dió dona Maria con sus fijos, en Carrantone.

Notum sit omnibus hominibus tam presentibus quam futuris quod ego dompna maria, una cum filiis meis iohannes petri et ordonio petri et cum filia mea milia, pro redemptione anime mee et pro anima mariti mei et filiorum meorum et parentum meorum, damus et concedimus deo et dompno G[undisalv]o roderici magistro et fratribus ordinis sancti iacobi, illam hereditatem quam habemus in carrantona infra terminuin magir[i]di, cum quanto nobis pertinet, cum fontibus scilicet, cum pastibus, cum silvis, cum montibus et vallibus; cum pratis et terris, ut hereditent et possideant usque in finem mundi.

Huius rey sunt testes Dompnus iollannes abbas vallis bone206 et frater guillelmus prior eiusdem loci, et frater iohannes scriptor, et conventus. -Guterrius ferrandi testis de sorita. -Didacus ferrandi de melgareio testis. -Didacus munnos filius munionis cipriani testis de lagunas. -Concilium de olivares testis. -P. sacerdos testis. -Jacobus diaconus testis. -Sebastianus testis. Concilium de vallebona testis. -Stephanus iudex vallis bone testis. -P. iuliani testis. -Dominicus martini testis. -Paulus testis.

Siquis vero de nostra vel aliena proienie deinceps hanc donationis nostre paginam in aliquo infringere voluerit, et predictam hereditatem rehabere voluerit, pectet regie [parti] mille morabetinos, el illam hereditatem in tali vel meliori loco predictis fratribus dupplicatam reddat, et a corpore et sanguine domini nostri   —146→   ihesu christi alienus fiat atque in extremo examine districte ultioni subiaceat.

Facta carta XV kalendas marcii Era M.ª CC.ª XXXVI, regnante rege aldefonso cum uxore sua alienore in toleto et tota castella.




- 20 -

Toledo, 19 Junio 1198. Fueros inéditos de Belinchon.San Julián, obispo de Cuenca, y juntamente canónigo de Toledo. Don Domingo, arcediano de Madrid.-Liber privilegiorum ecclesie Toletane, cuaderno preliminar, fol. 2 vuelto207.

M[artinus], dei gratia Toletane sedis archiepiscopus hispaniarum primas, una cum asensu et voluntate eiusdem Canonicorum conventus, omnibus hominibus nostris de vellinchon208 tam presentibus quam futuris providere volentes, ut toto tempore vite sue sine molestia et concussione aliqua vivere valeant et quiete209, damus eis atque concedimus hos foros eis in perpetuum valituros.

In primis videlicet, quod si aliquis habuerit hereditatem VIIIº jugis boum et araverit cum uno jugo boum, pectet nobis vel majordomo nostro singulis annis medium morabetinum. Qui vero cum uno bove araverit, pectet unam quartam morabetini. Qui autem cum duobus jugis boum araverit, pectet unum morabetinum. Si vero aliquis ultra uno jugo boum araverit, nichil preter unum morabetinum pectet. Quicunque habuerit bestias, vel oves, vel XXX.ta menchales210, habeatur pro pegujerario; et pectet unam quartam morabetini. Similiter ministeriales211 pectent unam quartam morabetini. Concilium quoque persolvat nobis, vel majordomo nostro, X kaficios panis unoquoque anno; V kaficios   —147→   videlicet tritici et V kaficios ordei ad mensuram de vellinchon. Hanc equidem pectam et iam dictos X kaficios panis persolvant nobis, vel majordomo nostro annuatim in festo omnium sanctorum; et de hac poeta accipiat Iudex unum morabetinum. Quicunque habuerit contentionem vel rixam cum aliquo vicino suo, stet judicio Alcaldium loci; vel si appellaverit ad nos vel ad Capitulum Toletanum vice nostra, pro quacunque calumpnia fuerit judicandus pectandi aliquid, pectet secundum forum de Huepte; et ista calumpnia pártanla assí como la parten en hopte212. Si vero aliqua contencio inter eos fuerit exorta, que quantitatem unius morabetini non excedat, nec ad nos nec ad Capitulum super ea appelletur; set judicio Alcaldium loci stent litigantes. Sernam eciam et aliam fasenderam, preter fonsaderam, nisi pro voluntate sua fuerit, minime faciant. Vingido213, que quisiere en vellinchon morar, dé casa con pennos de VIIII dias en adelante; é si la diere, fáganle como á vesino; é si non la diere fáganle como albarrán214. Qui vero habuerit vineam usque ad unam arançadam, pectet unam quartam morabetini. Qui autem habuerit ultra unam arançadam, pectet medium morabetinum in jam dicto festo, ut supra diximus. Insuper quoque majordomus noster simul cum concilio ponat annuatim judicem et alcalles. Qui autem decesserit et horedem non habuerit, det hereditatem et omnia bona sua cuicunque voluerit.

Halle igitur nostre institucionis cartam ut a nullo cassari valeat vel infringi subscriptione propria et eiusdem Capituli confirmamus et sigilli nostri appensione perpetuo comunimus. Facta carta apud Toletum, XIII kalendas Julii, Era M.ª CC. XXXVI.

Ego M[artinus], dei gratia toletane sedis archiepiscopus hispaniarum primas, hanc cartam confirmo.

Ego Io[hannes] toletane ecclesie decanus confirmo. -Ego Collarensis215   —148→   archidiachonus conf. -Ego G. toletanus archidiachonus conf. -Ego Iu[lianus] Conchensis Episcopus et Toletanus Canonicus conf. -Ego I. precentor conf. -Ego J. Toletane ecclesie thesaurarius conf. -Ego d[ominicus] Madridensis archidiachonus conf. -Ego I. magister scolarum conf. -Ego P. Toletane ecclesie canonicus conf. -Ego W. de bur conf. -Ego P. presbiter de brihuega conf. -Ego Bernaldus conf. -Ego Didacus diaconus conf. -Egidius diaconus conf. -Ego christoforus presbiter conf. -Ego dominicus presbiter conf.




- 21 -

Madrid, Mayo de 1201. -Escrituras del archivo de Calatrava, fol. 94 vuelto, 95 r.

Álvaro Lopez y su muger venden á Ordoño Perez ciertas Casas y heredades en Madrid, Valdenegral y Moratalaz.

In Dei nomine. Ego Alvarus Lopez et uxor mea Urraca Lopez ex nostra bona voluntate vendimus et roboramus vobis, Ordonius Petriz et uxor vestra Mari Gutierrez, totam illam nostram hereditatem, quam habemus in Maiadrid, las casas que son en Barrio de s[ancta] Maria, que fueron de D. Ordoño y de D.ª Urraca, et in illa Aldea de Valdenegral,216 de tota la heredad del quarto la medietate; et in illa Aldea de Moratalfaz, que es en término de Toledo, de toda la heredad, que fuit de D. Ordoño é de D.ª Urraca, del quarto la medietate; et in illa Aldea de Otos, que es en término de Toledo in Rivera de Tayo, de toda la heredad, que fuit de D. Ordoño é de D.ª Urraca, del quarto la medietate, per L morabetinos; et sumus de illo paccatos.

Facta carta, mense Madii Era M CC XXXIX, Regnante Rex Alfonsus in Toleto et in Castella; Alvar Nuñez Alferiz; Gonzalvo Ruyz Maiordomo; Señor en Mayedrit Diego Lopez, Alguacil D. Estevan, Sayon Gomez.

  —149→  

Testes, qui hoc viderunt et audierunt Garci Gonzalez de Villallova. -D. Iegue Alvarez de Baynos. -Michael Facen. -Juan Golizalvez. -Nuño Joanes. -Roldan carnifex. -Martin Fagunt. -D. Fernando el carnifex é sus hermanos Garcia é Joan Diaz. -D. Pedro yerno de la viuda [de] D. Aparicio de S[ancta] Maria. -D. Thome Ioanes Caro. -Marciel S[ancti] Petri. -Juan Pedriz el Alfayalde. -Domingo Felicis.

Ista carta fuit scripta in Maiadrid. Petrus de Lioz qui me fecit.

Á este documento, pues no cita la fuente, paréceme haberse referido el Sr. Cavanilles en su Memoria sobre el Fuero de Madrid, pág. 19:

«En la escritura de venta de unas casas en Madrid, otorgada por Alvar Lopez y sus hermanos (?) á favor de Ordoño Perez y su mujer se dice: Facta carta mense Maii era 1238, año 1200, regnante rege Alphonso in Toleto... senior in Maiedrid. Diego Lopez.»



Claro se ve que el Sr. Cavanilles no leyó el documento, sino que tomó la cita, vaga y general, de segunda mano. Fácilmente pudo trocarse en M CC XXXVIII la era M CC XXXVIIII.




- 22 -

Junio, 1201. -Escrituras del archivo de Calatrava, fol. 92 v., 93 r.

Rodrigo Lopez hijo de Lope Diaz vende á D. Ordoño Perez y su muger ciertos bienes en Madrid, Valnegral y Moratalaz.

Sub Christi nomine. Ego Rodericus Lopez filius Lupi Diaz de Maiedrit vendo vobis domno Ordonio Petri et domine Marie Guterrii uxori vestre quidquid heredito vel hereditare debeo in Madrit et in toto termino suo, et nominatim illas Casas, que sunt in Barrio S. Marie, et quantum heredito in aldea de Valnegral, et quantum heredito vel hereditare debeo in aldea de Moratalfaz que est in termino de Toleto, et in aldea de Otos que est in termino de Toleto super flumen de Taio; et de his omnibus predictis hereditatibus, que fuerunt Domni Ordonii Petri et domine Urrace Fernandez uxoris eius, vendo vobis quartam partem del quarto, scilicet solares populatos et non populatos, terras, vineas,   —150→   ortas, cum montibus, fontibus, pratis, pascuis, heremo et populato cum piscariis, molendinis, canalibus et eorum locis, et cum omnibus ingressibus et regressibus suis, et cum omni iure et voce quod ibi habeo vel habere debeo; totum in integrum vendo vobis pro XXV Morabetinis Alfonsinis, inter pretium et albarac;217 et de hoc pretio nihil remansit penes vos ad dandum, et ego non habeo amplius in predictis hereditatibus aliquid ius ad pretendendum vel possidendum. Quicumque hane cartam infringere voluerit pectet in coto cui vocem vestram dederitis e morabetinos; et tales hereditates vobis cum similibus locis duplet.

Facta carta ista mense Junio Era M CC XXXXVIIII, regnante Rege Aldefonso cum Regina Alienor uxore in Toleto et in Castella et in toto Regno suo, Arderico Episcopo in Palentia; Gundisalvus Roderici est Maiordomus Regis, Alvarus Muni est Alferiz, Guterrius Didaci est maior Merinus.

Unde sunt presentes testes Petrus Guterrii de Fasceves, Martinus Petri filius Petri Arlanga, Guterrius Garciaz de Villaiohannis, Martinus Muñoz de Villanova, Ferrandus Roderici de Fenestrosa, Egidius Guterrii canonicus, Petrus Iordani canonicus de Palentia, Petrus Pagani, Guillelmus Roderici, Bernaldus Iohannis, Mauritius, Petrus Iarego, Nicolaus Bernaldi, Antonius Alfaiat, Ferrandus Petri Alcalde, Johannes de Corral, Alexander frater eius, Rodericus Pelagii, Stephanus Spinel; et Concilium S. Antonini sunt visores auditores et confirmatores.

Nunius scripsit et hoc signum fecit.




- 23 -

Valladolid, 10 Junio de 1204. -Arch. de Calatrava, fol. 93 v., 94 r.

Don Alonso 8.º hace merced á Garci Nuñez su ballestero de una canal, ó pesqueria en el rio Xarama cerca de Rivas, aldea de Madrid.

Presentibus notum sit ac manifestum quod ego Adefonsus, Dei   —151→   gratia Rex Castelle et Toleti, una cum uxore mea Alienor Regina et cum filio meo Ferrando, pro multis et gratis obsequiis que mihi hactenus fideliter exhibuisti et assidue exhibere non cessas, facio cartam donationis concessionis et stabilitatis tibi, Garcie Nunii, dilecto et fideli balistario meo de mea creatione, et uxori tue Marie et filiis et filiabus vestris et posteris et omni successioni vestre, perhemniter duraturam.

Dono itaque tibi et concedo, cum voluntate et beneplacito totius colicilii Mageritensis, illud cannale218, quod est in rivo Xarame prope pontem de Rivas, aldea de Magerito, cum sua pressa et cum suo rivo, sicuti quondam habebat et possidebat illud domna Maria de Almanar, et quandam vineam ibidem que fuit eiusdem domne Marie de Almanar, et illam hereditatem, que est ultra rivum de Xarama inter Cerveriam219 et Villelam220, totam ex integro. Hec omnia supradicta vobis libenti animo et voluntate spontanea dono et concedo cum ingressibus et egressibus, et cum omnibus directuris, terminis et pertinentiis suis, iure hereditario in perpetuum habenda et irrevocabiliter possidenda, ad faciendum inde quidquid volueritis, dando, vendendo, impignorando, concambiando, vel quidlibet aliud faciendo; et hec mee donationis et concessionis pagina rata et stabilis omni tempore perseveret.

Siquis vero hanc cartam infringere vel diminuere presumpserit, iram Dei omnipotentis plenarie incurrat, et cum Iuda Domini proditore suppliciis infernalibus subiaceat, et insuper regie parti mille aureos in cauto persolvat, et damnum quod super hoc vobis intulerit duplicatum restituat.

Facta carta apud Vallem oleti, Era M CC XXXVIIII, decima die mensis Junii.

Et ego, Rex A. Regnans in Castella et Toleto hanc cartam, quam fieri iussi, manu propria roboro et confirmo.

Martinus, Toletane Sedis Archiepiscopus Hispaniarum Primas, confirmo. -Aldericus Palentinus Episcopus conf. -Martinus Oxomensis   —152→   Episcopus conf. -Rodericus Segontinus Episcopus conf. -Julianus221 Conchensis Episcopus conf. -Gondisalvus Secoviensis Episcopus conf. -Jacobus Abulensis Episcopus conf. -Iohannes222 Calagurritanus Episcopus conf.

Comes Petrus conf. -Didacus Lupi de Faro conf. -Petrus Garsie de Lerma conf. -Lupus Sancii conf. -Gomitius Petri conf. -Adefonsus Telli conf. -Rodericus Roderici conf. -Guillelmus Gonsalvi conf. -Guterrius Diaz merinus Regis in Castella conf. -Gonzalvus Roderici Maiordomus Curie Regis conf. -Alvarus Nunii Alferiz Regis conf.

Petrus domini Regis notarius, Didaco Garsie existente cancellario, scripsit.




- 24 -

Diciembre, 1201. Don Pelayo de Carrantona. Don Gil, prior de Santa María de Atocha. -Tumbo menor de Castilla, pág. 236.

De lo que mandó don bernalt caorci a la orden en alvaregas é en taraça.

In dei nomine et eius gracia. Ego don Bernaldus caorci et mea uxor dompna pola damos nuestros cuerpos ó nuestras almas á dios é á la orden de sanctiago con la meatad que nos avernos [en alvaregas é?] en taraça, con entradas é con exidas, é con aguas é con pasturas. E esto femos nos in nostram salutem et in bona voluntate. Et lo al que nos fincare, que bivamos nos in illo et figamos nuestras voluntades de illo. Et si mester nos fuere, que vos nos valades assi como ermanos. E quien esto que nos femos quisiere quebrantar, ó parient ó parienta, ó mugier ó baron, maledito sea de dios é de sant pedro de Roma, é sea traidor como iudas; é peche al rei mil mor[avedís] por coto, é dupple la demandation.

  —153→  

Magister en la orden d'ucles G[onçalv]o royz; prior don gonçalvo; Comendador P. martinez; don pelayo de carantona.

Testes sunt de hoc que audierunt et viderunt: El prior don gil de sancta maria de atocha. -Suo cunnado galindo gomez de bueytrago. -Martin martinez fijo de cavaller negro. -Don Illan de Picos. -Joan pignerita. -D.º dominguez de p.º varragan. -Don estevan genero de mari fita. -Estevan nieto de pelay carnicero. -don Garcia e don Iohan diaz fijos de don Diago el carnicero. -Iohannes diago. -Chicot nieto de Mari fita.

Facta carta in mense decembris, Era M.ª CC.ª XXX.ª VIIII.ª, Regnante rex alfonsus in toleto et in castella; Dominus in maydrit Gomez petri; Alguazil moriel iohannis; Sayon D.º; Petrus de lioz qui me fecit.

Pedro Martínez era comendador de Uclés en 26 de Enero de 1198223; por donde es fácil colegir que D. Pelayo lo fuese de Carrantona. Al alguacil Moriel Ibañez nombra el Fuero de Madrid224 el tercero entre los cuatro jurados del Rey; y no se olvida de D. Julián de Picos al reseñar los fiadores de la colación de Santa María de la Almudena. La propiedad que tenía D. Bernardo Caorcí en Alvaregas y en Taraza, quizá estuvo entre Barajas y Vicálvaro, hacia el lado de Tárrio (Pueblo nuevo), adonde guía desde Vallecas el camino de Carrantona, trazado en el mapa de Madrid por el Instituto geográfico.




- 25 -

Julio, 1202. -Tumbo menor de Castilla, pág. 267.

De lo que vendió dona elvira gomez en carantona.

In dei nomine. Ego elvira gomicii vendo magistro de ucles225 et ad conventum, omnem hereditatem, quam habeo in carrantona226 ex parte consanguinei mei R[oderici] gundisalvi; p[ac]tum   —154→   est LX.º morabetinos, quos in unam mulam michi dederat. Qui hoc disrumperit, a deo sit maledictus, et pectet in coto regie potestati e morabetinos.

Facta carta mense Julii, sub Era M.ª CC.ª XL.ª, regnante rege A. cum uxore sua regina alienor in burgis et in toleto et in omni regno suo; Alferiz regis, comes F.227; Maiordomus, Gundisalvus roderici; Preses228 maior, guter diaz.

Huius rey isti sunt testes: Guter de val de cannas. -G. iohannis de pumareios. -Lop fortunes ermano de mon[ia] virgo229 de sancto iohanne. -Don vicent. -I. martini. -I. m[uni]oz.

La situación precisa de Carrantona se nos ha indicado (doc. 19) por el arroyo de aquel nombre, el cual nace muy cerca del de La Encomienda, afluente del Abroñigal, camino de Atocha. En los planos parcelarios de las inmediaciones de Madrid, trazados á grande escala por el Sr. Coello, edición de rarísimos ejemplares, se marcan dos predios: Carrantona, poco distante de Vicálvaro, y Carrantona y los Apóstoles, más hacia Vallecas. Hay, pues, motivo para estimar que el vocablo geográfico se tomó del árabe imagen (carretán, dos barrios). En los Apóstoles ¿estuvo la capilla de la Encomienda? Mejor que Santiago el Verde da razón del primer asiento, que es fama230tuvo la renombrada basílica de la Virgen.

Dos cantigas del rey D. Alfonso el Sabio reciben, de los datos que acabamos de averiguar, oportuna luz. Describen la vida íntima de los paisanos y coetáneos de San Isidro labrador en el comienzo   —155→   del siglo XIII. Las tomo de la edición de la Real Academia Española.

COLXXXIX231 Como Santa Maria de Tocha guariú un lavrador, que andava segando en dia de San Quirez232, que se lle çerraron233 os punos ambos.



Pero que os outros santos
á vezes prenden vingança
dos que lles erran, a Madre
de Deus lles val sen dultança.234

   D'esto direi un miragre
grande que cabo Madride
fez, na eigreia235 de Tocha
a Virgen; porén m'oíde
todos mui de voontade,
et mercée lle pedide236
que vos gaanne237 de seu Fillo
dos pecados perdoança.

   Onde foi assí un dia
Que un lavrador segava
huna238 messe per gran sesta,
teendo sa fouç' en mano
et un sombreir' en sa testa
de pallas, per que cuidava
do sol ayer amparança.

   E porque en aquel dia
de san Quirezo segava,
Deus, por onrra d'aquel santo,

  —156→  

a mano con que cuidava
o manoll' alçar de terra
con ele se ll' apertava,
de guisa que non podía
aver ende delivrança.

   Outrossí a mano destra
con a fouçe apertada
foi, assí como se fosse
con fort' engrud' engrudada239;
et ben assí o levaron
tolleito á ssa pousada
os outros, et aquel dia
sol non onveron ousança.

   De segáren; mais tan toste
aquel lavrador levaron,
como x' estava, á Tocha,
et muito por él rogaron
a240 Virgen Santa María,
et ant' o altar choraron
d' ela, que lle perdonasse
aquela mui grand' errança

   que fezera, et chorando
él muit' é de voontade
rogando Santa María
que pela ssa piadade
lle valess' é non catasse
á a ssa gran neicidade241,
é que d'aquela gran coita
o tirasse sen tardança.

   Pois assí ouve chorado,
log' a242 Sennor das Sennores243

  —157→  
lle valeu, que sempr' acorre
de grad' aos peccadores;
et desaprendeull' as manos,
et tolleull' end' as doores;
porque todos ben devemos
aver en ela fiança.



CCCXV. Esta é como Santa María guareceu en Tocha, que e cabo Madride, un menino que tiinna huna espiga de trigo no ventre.



   Tant' aos peccadores
a Virgen val de grado,
per que seu santo nome
dev' á seer mui loado.

   É d' aquesto aveno
miragre mui fremoso
que fez Santa María,
fe et d' oir saboroso,
cabo Madrid' en Tocha,
logar religioso;
que vos contarei ora,
se me for ascuitado.

   En huna aldea, preto
de Madride, morava
huna moller mesquinna,
et son fillo criava
que avía pequeno,
que máis c'a sí amava;
que á perder ouvera,
se no fosse guardado.

   Pola Virgen beneita,
de como vos diremos;
ca aquela mesquinna
foi, en com' aprendemos,
á espigar con outras;
et, com' oid' avemos,
seu fill' aquel menino
en braç' ouve levado.

  —158→  

   É quand' entrou na messe
u244 as outras espigavan,
agarimou o moço245
á feixes, que estavan
feitos d' espigas muitas
que todos apann[av]an,
et á Santa María
o ouv' acomendado.

   Que ll' o guardass'. É logo
o meninno achada
ov' una grand espiga
de granos carregada
de triigo, que na boca
meteu, et que passada
a ouve muit' aginna;
onde pois foi coitado.

   Tan muito, que o ventre
lle creceu sen mesura.
Quand' esto [vi]ú a madre,
ouv' en tan gran rancura,
porque cuidou, que era
morto per ssa ventura
máa246; et á Madride
ó levou, muit' inchado.

   É cuidando que era
de poçoy247 aquel feito
de coovr'248, ou d'aranna,
ca sol seer tal preito,
téveo249 muitos dias
assí atán maltreito,

  —159→  

que sempre sospeitava
que morress' affogado.

   É mentr' assí estava,
déronlle por conssello
que á Santa María,
que este noss' espello250,
de Tocha o levasse,
et esto per concello;
ca Deus y mostraría
miragre sinaado.

   A moller fillou logo
seu fill', é foi correndo
con él, chorando muito,
braadand' é dizendo:
«Virgen, Santa María,
com' eu creo et entendo,
sanar podes meu fillo
sen tempo alongado.»

   Quando foi. na eigreia,
o meninno fillaron
ela et sas vezinnas;
et logo o deitaron
ant' o altar; et logo
todo o desnuaron
por veer se parara
algur bic' ou furado251.

   O moço desnuando
cataron et cousiron
cóm' era tod' inchado;
mais non lle sentiron,
senón que a espiga
logo ll'a sair viron
tod' enteira et sana
pelo senestro lado.

  —160→  

   Quand' esto viú a gente
deron todos loores
á Deus, et á ssa Madre
a Sennor das Sennores,
que faz táes252 miragres
et outros mui mayores.
Et porend' o seu nome
soia glorificado.



La fuente de ambas cantigas se indica por el P. Cepeda253: «El maestro Cruz dize que siendo novicio en el convento de Atocha, fué el segundo que recibió el hábito254, vió escrito este milagro255 en un libro antiguo de pergamino, en el qual los Capellanes de la Hermita escrivian los prodigios desta Santa Imagen.»

La que llama Hermita el P. Cepeda era desde el año 1162256 insigne priorato de canónigos reglares de San Agustín, incorporado á la abadía de Santa Leocadia de Toledo. Secularizados en 1301 por breve de Bonifacio VIII, los canónigos de Atocha persistieron en su lugar hasta bien entrado el siglo XVI. El inventario de las alhajas, que con el sitio cedieron á la Orden de Santo Domingo en 1523, decía entre otras cláusulas257: «Item más, un Oficio de Canto, que dió Perálvarez de Montoya, tesorero de Santa Leocadia.»

FIDEL FITA.