Nunc ad argumentum ex auctoritate Apostoli (Prima ad Timotheum, tertio), prohibens neophytum ordinari in episcopum, accedendum est, in quo dicebatur quod huiusmodi Apostoli verbum et prohibitio intelligi debeat de his qui ex iudaismo conversi sunt ad fidem Christi his temporibus, et convertuntur quotidie, qui reputantur novelli in fide et neophyti sunt appellati ab omnibus, respectu christianorum, qui ex gentilibus crediderunt, et fidem Christi receperunt et antiquis diebus, tempore apostolorum et post, ex quibus multiplicata fuit et crevit Ecclesia christiana; et sic ex eis per quamdam antiquam successionem devenit fides Christi ad posteros eorum, qui iam reputantur natura et genere christiani, ex fidelibus antiquissimis geniti et rati, et per eosdem in fide Christi statim regenerati et nutriti; cuius totum opositum est de Iudeis, qui conversi sunt et convertuntur ad fidem Christi. Propter quod, ut dictum est, nominantur neophyti, et prohibentur ab Apostolo ordinari, et cetera. Ad quod dicendum est, sicut ad alia superiora argumenta, quod in nullo militat contra propositum nostrum; immo adiuvat et confirmat illud, si recte et fideliter attendatur, prout statim patebit inferius; sed hoc totum quod nunc dictum est et oppositum, ex opinionibus quibusdam vulgi provenit et crevit, et ex quorumdam ceca emulatione, qui huic genti insidiantur et invident, qui accepta occasione ex recidivo aliquorum, qui ex genere Iudeorum crediderunt in Christum, et postmodum in fide et christianis moribus erraverunt, hoc nomen neophytus imposuerunt eis et omnibus aliis ex eorum genere, et per consequens affirmaverunt omnes eos esse prohibitos ab Apostolo ordinari in Ecclesia, tamquam neophytos ab eo nominatos et determinatos. Et sic isti faverunt opinionibus vulgi, et habentes zelum Dei, sed non secundum scientiam, et speciem quidem pietatis preferentes, virtutem tamen eius abnegantes, suam propriam iustitiam voluerunt statuere magis quam Dei, cuius iustitie non sunt subiecti, et sic maxime erraverunt. Ad quod plenius intelligendum, tria nunc breviter sunt tractanda: primum, quis dicatur esse neophytus, ab Apostolo et sacro canone nominatus et prohibitus. Secundum vero, quid ab Apostolo et a iure prohibitum sit neophytis. Tertium autem erit applicatio omnium istorum pro responsione ad argumentum. Circa primum sciendum quod neophyti dicuntur novelli in fide, a neos, quod est novum, et phytos, quod est fides; nam, sicut dicit beatus Isidorus, Ethymologiarum, libro septimo et capitulo decimo quarto, neophytus grece, latine novellus et rudis fidelis, vel nuper renatus interpretari potest; idem quasi dicitur quadragesima octava distinctione, Quoniam multa. Item Neophyti dicuntur novelli vel novitii in religione, qui, scilicet, propositum et habitum sancte religionis noviter assumpserunt, prout beatus Gregorius scribit, sicut habetur eadem distinctione, dicens: Sicut neophytus dicebatur qui in initio sancte fidei erat eruditione plantatus, sic modo neophytus habendus est qui repente in religionis habitu plantatus, ad ambiendos sacros ordines irrepserit. Sciendum autem quod non dicitur aliquis neophytus ratione populi vel gentis unde duxit originem, ut puta quia natus est ex genere Iudeorum vel simili, sed dicitur neophytus ratione novitatis fidei vel religionis quam noviter assumpsit, et prohibetur ordinari in prelatum ratione sue novitatis et personalis ruditatis vel indispositionis ad presidendum in populo Dei; et hec prohibitio non est inhabilitas aut irregularitas aliqua inflicta aut imposita ab Ecclesia in penam propter infidelitatem transactam, sed est quedam non idoneitas, vel non habilitas consequens sic talem noviter conversum ad fidem vel religionem, et inherens ei, quasi ex natura rei, propter quamdam ruditatem vel non experientiam aut indispositionem talis noviter conversi; quia cum non sit expertus statum Ecclesie, vel religionis, nesciet esse gravis, nec se contemperare pro diversitate personarum sibi subditarum, et sic faciliter se ipsum precipitabit et destruet cum ipso corpore Ecclesie quod regendum et sustinendum accepit noviter et inmature; quia, sicut dicit beatus Gregorius in preallegata quadragesima octava distinctione, capitulo Sicut: Ordinate ad ordines accedendum est, nam casum appetit qui ad loci summi fastigia postpositis gradibus per abrupta querit ascensum; scimus autem quod edificati parietes non prius tignorum pondus accipiant, nisi a novitatis sue humore siccentur, ne, si ante pondera quam solidentur, accipiant, cunctam simul ad terram deponant fabricam. Est autem et altera prohibitionis causa huic proxima et coniuncta, ne scilicet, incidat in superbiam, putans quod Ecclesia vel religio multum eo indigeat, et sic cadat in laqueum diaboli, scilicet, superbie, in quo cecidit ipse, qui est rex super omnes filios superbie, ut dicitur Iob, quadragesimo primo capitulo; de quo scribitur eadem distinctione, capitulo Prohibentur, ubi sic dicitur: Causa autem huius prohibitionis est secundum Apostolum, ne elatus in superbiam, tamquam religio christiana plurimum eo egeret, incidat in ruinam diaboli. Namque sacerdos momentaneus nescit humilitatem, modos personarum servare, vel se continere; non ieiunavit, non flevit, non se correxit, non pauperibus erogavit; in arrogantiam, que est ruina diaboli incidunt, qui in puncto hore, necdum discipuli, fiunt magistri; que omnia sumpta sunt a Gratiano, et translata ex ipsa Glossa ordinaria, super illud (Prima ad Timotheum, tertio): non neophytum. Ex quibus patet quod propter non esse expertum et exercitatum in doctrina et moribus christiane fidei et religionis, et signanter in operibus humilitatis, prohibetur talis ad fidem vel ad religionem noviter conversus ordinari in prelatum; nam, sicut dicit beatus Ioannes Chrysostomus, homilia trigesima octava super Maththeum, de opere perfecto: Talis virtus humilitas est, que superioris philosophie, scilicet, celestis, mater est atque origo. Propterea etiam, cum divina nobis Christus traderet instituta ab humilitate initium fecit, et hanc principaliter ab eo nos discere instituit et mandavit, dicens (Maththei, undecimo capitulo): Discite a me, quia mitis sum et humilis corde. Postquam tamen talis noviter conversus fuerit instructus et exercitatus in fidei christiane vel religionis moribus, et in hoc exegerit aliquod conveniens tempus, aufertur ab eo illa novitas et indispositio vel non idoneitas, et per tale exercitium humilitatis fit habilis et dispositus ad hoc ut ordinari possit, et iam non vocabitur neophytus, nec ordinari prohibebitur ex hoc decreto Apostoli vel canonis sacri; sed licite poterit presidere, quod non esset, si prohibitus fuisset ordinari propter aliquam maculam irregularitatis vel inhabilitatis inflicte, quia tunc semper indigeret dispensatione vel habilitatione superioris; et sic patet quod quicumque noviter conversus ad fidem, vel ad religionem, sive sit ex Iudeis, sive ex gentilibus, est dicendus neophytus, et ordinari prohibitus, nec in hoc est distinctio Iudei et Greci, nec quisquam dicitur neophytus ratione generis vel gentis, aut talis vel talis infidelitatis transacte, sed solum ratione sue personalis novitatis in fide vel religione, et ratione illius prohibetur ordinari. Verum est tamen quod per accidens et ex consequenti videtur auctoritas Apostoli prohibentis neophytum ad prelaturam ordinari posse et debere applicari magis ad unam gentem aut populum, uno tempore quam ad aliam, et alio aliquo tempore, e converso. Et hoc est in quamtum populus gentilium uno tempore fuit alienatus a Deo et infidelis ac deditus idolatrie, quousque per predicationem evangelii fuit per apostolos et successores eorum sacros predicatores conversus ad fidem, et per eum illuminatus; et usque ad illud tempus reputabantur gentiles ad fidem et legem venientes, hospites et advene, eo quod ante in sua infidelitate viventes erant sine Deo, alienati a conversatione Israel, et promissionis spem non habentes, sicut scribitur ad Ephesios, secundo capitulo. Iudei vero erant populus peculiaris Dei, habens legem eius et fidem tenens, et ideo tunc, scilicet, in initio Ecclesie primitive, quando Apostolus illa scripsit, soli gentiles ad fidem Christi noviter venientes reputabantur neophyti, et ad illos solos dirigebantur pro tunc dicta verba Apostoli prohibentis neophytum ordinari, sicut statim declarabitur largius. Tempore vero procedente, contrarium accidit, quia multitudo gentilium intravit in Ecclesia per fidem Christi veram quam recipit, et gens Iudeorum excecata est pro maiori parte, sicut Apostolus scribit ad Romanos, undecimo capitulo, et sic mansit obstinato in sua cecitate, et que ante habebat fidem veram, perdidit illam, et incidit in infidelitatem maximam; et ideo ex tunc etiam reputari ceperunt ipsi Iudei, ad Christi fidem noviter venientes, neophyti, et prohiberi ceperunt ordinari per auctoritatem Apostoli, tamquam novi in fide, sicut et ceteri. Sed quoniam gentiles qui manserunt in infidelitatibus suis separati sunt a christianis processu temporis, vi armorum eis resistentes, ac dominia et regna que potuerunt, occupantes, et fidei Christi predicationibus resistentes, ac neque usque ad auditum illas sufferentes, sicut ad oculum patet, ideo non convertuntur, prout communiter ex eis ad fidem Christi nisi valde pauci aut nulli. Iudei autem, ex eo quod inter nos sunt dispersi in perpetua captivitate, et nobiscum vivunt continue, ut plurimum, convertuntur ex eis multi ad fidem Christi, quasi successive saltem in partibus nostris; et ideo ex hoc provenit quod in opinionibus vulgi ipsi soli, non solum noviter conversi, sed etiam christiani ex genere Iudeorum, licet antiqui, reputantur neophyti, ab Apostolo nominati, et non gentiles noviter conversi, quia, ut dictum est, pauci aut nulli ex eis convertuntur ad fidem; cum tamen in veritate utrique, tam ex Iudeis quam ex gentilibus, qui noviter fuerint ad fidem conversi, debeant iudicari neophyti, ab Apostolo prohibiti ordinari; et christiani, qui dudum fuerunt ex iudaismo conversi ad fidem, ac eorum filii, nullo modo debent dici neophyti, nec comprehendi sub Apostoli prohibitione, sicut inferius magis patebit; immo ipsi qui noviter convertuntur ex gentilibus debent dici et haberi neophyti magis quam illi, qui fuerunt conversi ex Iudeis, sicut dicetur statim; et sic hec contrarietas et vicissitudo provenit suo tempore cuilibet istorum duorum populorum, scilicet, gentilium et Iudeorum, per accidens et ex consequenti, ut, scilicet, nunc quidam, nunc alii, et nunc ambo iunctim, reputentur esse neophyti, secundum multitudinem infidelium cuiuslibet eorum diversis temporibus occurrentium, et ad fidem se convertentium; cum tamen ad veritatem quicumque sit ille, sive Iudeus, sive gentilis, qui noviter veniat ad fidem et illam recipiat, debeat iudicari neophytus, et sit ordinari prohibitus, et non aliquis alius sui generis, qui fuerit dudum conversus ad fidem, nec multo minus omnes generaliter, qui ex tali genere fuerunt aliquando ad fidem conversi. Hec autem diversitas et vicissitudo infidelitatis, que occurrit in quolibet istorum populorum diversis temporibus, non sine magna providentia et altitudine iudiciorum Dei evenit, prout satis de ea scribit et miratur, atque clamabat Apostolus ad Romanos, nono, et decimo, et undecimo capitulis; de quo etiam beatus Gregorius largius scribit, signanter vicesimo quinto Moralium, exponens illud Iob, trigesimo quarto capitulo: ipso concedente pacem, quis est qui condemnet? et, ex quo absconderit vultum suum, quis contemplabitur eum?, ubi sic dicit: Nemo ergo discutiat cur stante iudaico populo, dudum in infidelitate gentilitas iacuit, et cur ad fidem gentilitate surgente, iudaicum populum infidelitatis culpa prostravit. Nemo discutiat cur alius trahatur ex dono, alius repellatur ex merito; si enim gentilitatem miraris assumptam, ipso concedente pacem, quis est qui condemnet? Si Iudeam obstupescis perditam, ex quo absconderit vultum suum, quis est qui contempletur eum? Itaque consilium summe et occulte virtutis satisfactio sit aperte rationis. Et infra: Unde et in vineam mercedem laborantibus reddens, cum quosdam operarios inequales in opere equaret in premio, et plus in mercede quereret, qui labori amplius insudasset, ait: Nonne ex denario cnvenisti mecum? Volo autem et huic novissimo dare sicut et tibi. Aut non licet mihi quod volo facere? In cunctis ergo que exterius disponuntur, aperta causa est rationis occulta iustitia voluntatis; dicatur itaque, ipso concedente pacem, quis est qui condemnet? Ex quo absconderit vultum suum, quis est qui contempletur eum? Et quia sic minima sicut maxima, sic singula Deus iudicat sicut cuncta, aperte subiungitur: et super gentes et super homines, ac si aperte admoneamur intendere, quia hoc iudicium, quod super unam gentem describitur, etiam super omnes homines invisibili examinatione celebratur, ut alius repellatur, alius alligatur, occulte, sed nullus iniuste. Hoc ergo quod in maximis fieri cernimus, etiam in nobis singulis caute timeamus; sic enim intenduntur divina iudicia super unam animam, sicut super unam urbem; sic super unam urbem, sicut super unam gentem; sic super unam gentem, sicut super universum humani generis multitudinem; quia et sic intendit Dominus singulis, ac si vacet a singulis; qui enim omnia administrando implet, regit implendo, nec universo deest cum disponit unum, nec uni deest cum disponit universum. Cuncta, scilicet, nature sue potentia quietus operatur; quid ergo mirum, quia non angustiatur intentus, qui operatur quietus? Dicatur itaque quia hoc subtile iudicium exercet et super gentes et super homines. Hec ille. Et sic huiusmodi iudicia Dei sunt nobis occulta, ut, scilicet, unam gentem illuminet et sublevet per fidem uno tempore, et aliam cadere permittat, et prostratam iacere sinat, et alio tempore e converso contingere faciat, que divina iudicia magis sunt a nobis timenda et veneranda, quam discutienda et exprobranda. Propter quod Apostolus, postquam largius retulit hanc vicissitudinem et diversitatem infidelitatis et cecitatis istorum duorum populorum, scilicet, gentilium et Iudeorum, in fine huiusmodi divinorum iudiciorum, sic admirans et venerans ea, concludit et clamat (Ad Romanos, undecimo capitulo): O altitudo divitiarum sapientie et scientie Dei; quam incomprehensibilia sunt iudicia eius et investigabiles vie eius. Quis enim cognovit sensum Domini, aut quis consiliarius eius fuit? Sic quoque beatus Gregorius libro undetrigesimo Moralium, super illud Iob, capitulo duodetrigesimo: numquid nosti ordinem celi, et rationem eius pones in terra?, latissime scribit et admiratus huiusmodi divinorum iudiciorum arcana et profundissimos ac inscrutabiles rivos, et monet ut quilibet humilietur et timeat, et Deo solo hec abscondita sua iudicia discutienda relinquat, nec iudicet aut spernat aliquem propterea; cuius verba hic ponere omitto, quia erant prolixa; qui etiam libro vigesimo septimo dictorum Moralium, repetit multa de dictis divinis iudiciis, et post concludit et dicit: Occulta itaque sunt ei iudicia et quanta obscuritate nequivit conspici, tanta debent humilitate venerari. Patet ergo quod hec prohibitio Apostoli de neophytis non ordinandis. Non respicit gentem aut populum aliquem determinatum per se et sbsolute loquendo, sed solummodo per accidens et ex consequenti, propter dictam vicissitudinem infidelitatis horum duorum populorum in diversis temporibus, et maiorem aut minorem conversionem ad fidem alicuius eorum. Et quod hec non sine magna Dei providentia et altitudine iudiciorum eius contingunt, que a nobis comprehendi non possunt, nec iudicari aut discuti debent, sed potius cum magna humilitate venerari, prout nunc superius est dictum. Considerandum tamen quod ista indispositio vel non idoneitas ad presidendum in Ecclesia noviter baptizatorum, aut ad religionem conversorum, propter quorum novitatem prohibentur ab Ecclesia sublimari ad prelature dignitatem, minor est, prout communiter et absolute loquendo, in his que convertuntur ex Iudeis ad fidem, et maior in his qui ex gentilitate convertuntur; cuius ratio est, quia si eque et equaliter convertantur et credant, habiliores sunt ad doctrinam et disciplinam fidei qui ex iudaismo veniunt ad fidem, quam qui convertuntur ex gentilitate; sicut declaratum est superius, capitulo undequadragesimo, ex auctoritate Apostoli ad Romanos, undecimo capitulo, et ex expositione Nicolai, scilicet, si delibatio sancta et massa; ubi ostensum fuit quod sunt habiles et idonei ad proficiendum in Ecclesia Dei in scientia et doctrina et in moribus et disciplina, postquam fuerint ad fidem vere conversi, magis quam illi qui ex gentilitate convertuntur noviter ad fidem Christi; ubi etiam dicit Glossa ordinaria quod ad reprimendam superbiam quorumdam gentilium, scilicet, conversorum ad fidem forte dicentium totum genus Iudeorum damnatum, hoc scribebat Apostolus, probans contrarium per nature similitudinem et cetera. Licet enim fuerint in sua infidelitate iudaice cecitatis indurati et obstinati, ac velut gelu durissimi constricti, tamen, si Deus per interiorem vocationem et spiritualem unctionem emollierit corda eorum ad fidem et devotionem, tanto erunt utiliores Ecclesie et aptiores ad proficiendum in ea, postquam fuerint effecti fideles, quanto fuerunt ante inimicitiores et ad nocendum promptiores, dum essent obstinati infideles, ac si gelu liquefiat et convertatur in aquas; quia quamtum nocebat constringendo et urendo, dum esset gelu, tanto postmodum proficiet postquam liquefieret irrigando et liniendo; et sic est de Iudeis, dum manserint in infidelitate sue cecitatis, quia tunc plurimum nocent Ecclesie Dei, velut quodam nocivum et durissimum gelu, sicut declaratum fuit satis abunde superius, a capitulo vigesimo tertio usque ad vigesimum sextum capitulum; postquam vero fuerint ad fidem conversi multum proficere possunt in Ecclesia, velut aqua liquefacta et defluens ex transacto durissimo gelu iam resoluto; unde beatus Gregorius, libro vigesimo septimo Moralium, super illud Iob, trigesimo septimo: flante Deo concrescit gelu et rursum latissime funduntur aque, sic ad nostrum propositum loquitur dicens: Post gelu quippe Dominus latissimas aquas fudit, quia postquam Iudeorum sevitiam usque ad mortem pertulit, eorum corda protinus ab infidelitatis duritia, amoris sui aspiratione liquefecit, ut tanto post desiderabilius ad obediendum currerent, quanto prius preceptis illius obstinatius restitissent. Unde bene per quemdam sapientem dicitur: sicut glacies in sereno sic resolventur peccata tua. Ab hoc frigidi torporis gelu solvi propheta desiderabat, cum dicebat: Convertere, Domine, captivitatem nostram sicut torrens in austro. De his aquis, id est, ad Deum recurrentibus populis, rursum dicitur: Mittit verbum suum et liquefaciet ea; flat spiritus eius, et fluent aque. Aque ex gelu fluunt, quia plerique ex duris persecutoribus magni predicatores fiunt; gelu igitur in aqua liquatur, cum torpor interni frigoris ad irrigationem vertitur predicationis. An Paulus gelu non erat, qui acceptis epistolis Damascum pergens, in corde fidelium quia in terra iactata verbi semina ne ad perfectionem operum surgerent restinguere querebat? Sed gelu hoc in aqua rediit, quia quos persequendo prius premere studuit, hos postmodum fluentis sancte exhortationis infudit, ut tanto uberior electorum messis exsurgeret, quanto hanc imber Dei etiam ab ore persecutoris irrigaret. Hec ibi. Sicut enim littera occidit, ita spiritus vivificat (Secunda ad Corinthios, tertio), quia spiritualiter facit intelligere et adimplere quod littera precipit, sicut Glossa ordinaria dicit ibidem. Si ergo littera que occidebat in infidelitate, convertatur in spiritum vivificantem, per fidem vivificavit eum, qui convertitur, quia faciet eum idoneum novi testamenti ministrum; sicut ibidem premittit Apostolus, dicens: Qui idoneos nos fecit novi testamenti ministros, non littera, sed spiritu. Deinde vero vivificavit etiam multos alios per illum, quos ille lucravit Deo. Unde Apostolus hanc causam dicit maxime esse utilem ad proficiendum Ecclesie Dei, scilicet, nosse scripturas veteris testamenti, etiam ante conversionem, et esse in illis nutritum, sicut fuerat Timotheus, cui scribit et dicit (Secunda ad Timotheum, tertio): Quia ab infantia sacras litteras nosti, qui te possunt instruere ad salutem, per fidem que est in Christo Iesu. Omnis enim scriptura divinitus inspirata, utilis est ad docendum, ad arguendum, ad corripiendum, ad erudiendum in iustitia, ut perfectus sit homo Dei ad omne opus bonum instructus. Ecce quantum prosit habere notitiam veteris testamenti, quia talis notitia littere, postquam fuerit spiritualiter intellecta, ut dicit Glossa, est magna facultas ad proficiendum, quoniam potest instruere ad salutem, et perfectum reddere hominem Dei ad omne opus bonum instructum. Multum enim significat Apostolus prodesse veteris testamenti habere notitiam, ubi Christi persona et incarnatio insinuatur, que ad salutem hominum valet, sicut ibidem Glossa ordinaria subiungit. Propter hoc namque dicitur Paulus vas electionis, quia, scilicet, vas legis, et scripturarum sanctarum erat armarium, sicut scribit noster gloriosus pater Hieronymus in epistola ad Paulinum, capitulo quarto. Sic ergo convertitur gelu infidelitatis iudaice in aquas largissimas, scilicet, doctrine et edificationis per fidem, cum Spiritus Sanctus per gratiam perflaverit mentem ad veram credulitatem, iuxta verbum beati Gregorii superius positum (Psalmo centesimo quadragesimo septimo): Flavit spiritus eius et fluent aque. Nescit enim tarda molimina Spiritus Sancti gratia, prout scribit beatus Ambrosius. Immo hec sunt eius opera miranda, per que nos convertit et mutat in novos homines, et maculas omnes prime nostre nativitatis abstergit et radit, ac deinde Ecclesie Dei nos reddit utiles et proficuos. Iuxta quod optime beatus Gregorius Nazianzenus in sermone de Spiritu Sancto loquitur, dicens: Hic, scilicet, Spiritus Sanctus, actor et pater est regenerationis humane; persuadeat tibi de hoc quoque sermo Christi dicentis neminem posse introire in regnum celorum, nisi renatus fuerit ex aqua et Spiritu Sancto; per hunc prime nativitatis macule purgantur, per quam in iniquitatibus concipimur et in peccatis generamur; huius reparatione ac reformatione celestes quidam per bonam conversationem et spirituales efficimur. Si pastores invenerit, psalmistam facit, ita ut psallendo, malignos demones fuget, et in regem constituat gentis electe; si armentarium vel caprarium invenerit, sicamina vellicantem, prophetam facit: David atque Amos commemoravi. Si invenerit puerum prudentem et seniorum iudicem facit, et lasciva etas condemnat impudicam senectutem: testis est Daniel, qui vite merito leones vicit in lacu. Si piscatores inveniat, per ipsos mundum Christo retibus sagenisque piscatur: adstipulentur nobis in hoc Petrus et Andreas et filii tonitrui, doctrinis spiritualibus intonantes. Si publicanum reperit, evangelistam efficit. Si persecutores callidos invenerit ac furentes, in apostolatum transfert, et facit Paulum pro Saulo, et quamtum prius furebat ad cedem bonorum, tantum eum ad pietatem reddit ignitum. Hec ille. Concludendo ergo, sic cum Apostolo dicamus (secunda ad Timotheum, secundo): Si quis emundaverit se ab istis, scilicet, erroribus et peccatis transacte infidelitatis. Erit vas in honorem sanctificatum et utile Domino, ad omne opus bonum paratum. Sanctificatus, scilicet, ad adquirendum alios Domino, ut dicit Glossa ordinaria. Hec autem mundatio et sanctificatio fit per Spiritum Sanctum, qui, ut nunc dictum est, subito mutat illum in quem spirat in virum alterum, et ex infideli fidelem, ex persecutore efficit eum fervidum et utilem Domino predicatorem, et ex vase contumelie facit eum vas in honorem ad omne opus bonum paratum per fidem; quod, sicut de Paulo et aliis Iudeis antiquitus contigit, sicut nunc beatus Gregorius retulit, sic quoque nostris temporibus multoties contingit in eodem populo Iudeorum, quod multi convertuntur ad fidem et ex infidelibus pessimis, fiunt veri catholici et fideles predicatores; sic etiam successive contigit usque ad finem mundi, sicut iam superius, capitulo vicesimo sexto declaravi; licet autem ceciderint a vera fide, si tamen non permanserint in incredulitate, iterum inserentur in ea, tanquam in optimam olivam, ex qua fracti sunt, ut fructum optimum dent in ea. Potens est enim Deus iterum inserere illos, sicut scribit Apostolus ad Romanos, undecimo capitulo. Et sic patet quod huiusmodi indispositio, vel non idoneitas, est minor in neophytis ex Iudeis conversis et maior in his qui ex gentilibus convertuntur ad fidem, qui numquam habuerunt scientiam legis et prophetarum, nec nutriti fuerunt in doctrina morum ad hec pertinentium, sicut illi qui convertuntur ex Iudeis; qui per hoc, postquam per Spiritum Sanctum fuerint vere conversi, possunt facilius et abundantius doceri in vera fide et moribus christianis, et etiam aliis proficere in eisdem. Nam, sicut beatus Leo scribit in sermone sexto de Ieiunio: Multum utilitatis evangelicis sanctionibus prebet doctrina legalis, cumque de mandato veteri ad novam observantiam transferuntur, et ex ipsa ecclesiastica devotione monstratur, quod Dominus noster, Iesus Christus non venit legem solvere, sed implere; cessantibus enim significationibus, quibus Salvatoris nostri nuntiabatur adventus, et peractis figuris, quas abstulit ipsa presentia veritatis, ea que, vel ad regulas morum, vel ad simplicem Dei cultum ratio pietatis instituit, in eadem apud nos forma in qua sunt condita perseverant, et, que utrique testamento erant congrua, nulla sunt commutatione variata. Ex quibus verbis beati Leonis, aperte patet quod, sicut superius est dictum, illi qui convertuntur ex Iudeis ad fidem, multum sunt habiles et dispositi ad bonum, tam in scientia et doctrina, quam in moribus et vivendi disciplina; maxime illi qui ante habuerunt scientiam legis et prophetarum, que multum attestatur evangelio Christi et eius sanctissime legi, et multum quoque utilitatis affert fidelibus Christi ad regulas morum vite et discipline, sicut ex auctoritate beati Leonis nunc patuit. Nam evangelizato eis solummodo Christo et his que ad fidem et sacramenta pertinent, intellectis, creditis et mutatis, cetera omnia manent, prout erant, et tam ad fidem Christi quam ad mores et vitam suorum fidelium, plurimum deserviunt et adiuvant, et ideo multum et etiam faciliter possunt adiuvari in fide et moribus huiusmodi conversi ex iudaismo; et alios quoque docere et adiuvare, postquam fuerint veri fideles effecti ex doctrina et vita transacta, dum essent Iudei. Quod de Sarracenis dici non potest ullo modo, qui in huiusmodi doctrina et disciplina legis et prophetarum numquam fuerunt nutriti, neque habuerunt scientiam et eruditionem eorum, nisi per quedam fabulosa mendacia ab illo miserabili Mahometo adinventa et introducta, sicut patere poterit cuilibet eorum sectam et mores diligenter intuenti; que omnia de Iudeis ad fidem Christi vere conversis sunt vera nunc pro tempore nostro, in quo etiam experientia docente vidimus in partibus nostris multos ex genere Iudeorum conversos ad fidem Christi evasisse in parvo tempore magnos doctores et moribus et vita maxime compositos et ornatos; fuisse quoque ex eis aliquos in Ecclesia episcopos et prelatos, multum utiles et exemplares Ecclesie et eius fidelibus, tam in moribus et vita, quam in scientia et doctrina, eo, scilicet, quod ante, dum erant Iudei, fuerunt nutriti in scientia legis et prophetarum; quorum tamen neminem vidimus ex his qui ad fidem convertuntur ex gentilitate, scilicet, ex mahometica secta, et sue infidelitatis errore; eo quod tales, si qui sunt, numquam habuerunt scientiam legis et prophetarum, neque vixerunt secundum instituta eorum, sed potius e contrario rudes et inmundi ac male morigerati; et ideo non sunt docibiles ad doctrinam evangelicam et ad eius scientiam et vitam; neque habiles ita faciliter ad proficiendum in ea Ecclesie Dei, sicut illi qui convertuntur ex iudaismo, si vere et fideliter convertantur, prout nunc fuit dictum. Verumtamen hec omnia multo magis fuerunt veriora pro tempore primitive Ecclesie, scilicet, apostolorum tempore, in quo adhuc durabat in eis pro maiori parte ignorantia de Christo, usque ad publicationem evangelii et lex vetus currebat tunc temporis cum evangelio, et poterat licite observari cum eo, quamtum ad illos in quibus illa ignorantia nondum erat ablata et declarata; immo etiam illi qui nondum tunc habuerunt notitiam de Christo et eius doctrina et sancto evangelio, salvari poterunt in dicta veteri lege vivendo, quousque perfecte evangelium Christi fuit divulgatum, et obligavit omnes ad credendum in eum, et ad eius fidem recipiendum; quia ex tunc iam neminem poterat excusare ignorantia, si non crederet in Christum et baptizaretur; sicut hec omnia fuerunt largius declarata superius, vicesimo secundo et vicesimo septimo capitulis; et ideo, qui convertebantur ex iudaismo durante illo tempore non reputabantur venisse noviter ad Christum et eius legem ex infidelitate aliqua, immo computabantur tamquam fideles antiqui, qui semper vixerant in eius lege approbata usque ad tempus illud per quam eum usque tunc fideliter exspectaverant et coluerant. Propter quod erat maior habilitas et dispositio in illis, qui sic recipiebant fidem Christi ex iudaismo, ad hoc quod essent vere fideles et multum proficerent in Ecclesia Dei moribus et doctrina, eo quod numquam habuerunt repugnantiam et obstinationem ad Christum et eius legem, sed solam ignorantiam, ut est dictum; quam sit nunc in illis qui his temporibus et post convertuntur ad fidem Christi et eius sacrum baptismum, ex dicto iudaismo, eo quod fuerint ante nutriti et obstinati in iudaica perfidia contra Christum et eius evangelicam legem; quia licet habuerunt notitiam legis et prophetarum, falsam tamen et erroneam, ac contra Christum omnino infensam, et talem que, secundum litteram deformatam, eos occidit et damnat, iuxta verbum Apostoli superius inductum; et ideo habent aliquod magnum obstaculum ad legem Christi, quod non habebant illi qui veniebant ad fidem Christi tempore Ecclesie primitive, ut iam dixi. Verumtamen, si huiusmodi littera deformata, que eos occidit dum manent in infidelitate, conversa fuerit in spiritum vivificantem per interiorem vocationem et spiritualem fidei illuminationem in istis sic induratis et obstinatis, cum eos docet et trahit ad veram fidem, tunc dicta littera, que ante eis erat blasphema, fit spiritualis ac fidelis et vera omnis illa scientia legis et prophetarum, que ante erat in eis infidelis et falsa, et eos decipiebat et damnabat. Et sic fluunt ex gelu aque largissime et fiunt huiusmodi sic conversi ad fidem Christi multum utiles Ecclesie Dei, sicut ante erant pestiferi et nocentes ei. Multo tamen erant excellentiores illi fideles antiqui, qui ex iudaismo venerunt ad fidem Christi tempore Ecclesie primitive, quam isti, et ad proficiendum in ea magis habiles et dispositi, eo quod nondum infecti fuerant in aliqua infidelitate, ut iam dixi; unde propter hoc non reputabantur neophyti illi qui tunc ex iudaismo recipiebant Christi fidem et credebant ei; immo habebantur tamquam fideles veri et antiqui, ac filii et imitatores sanctorum patriarcharum et prophetarum, et in vera Dei lege illis a Deo tradita nutriti et conversati. Ex quibus omnibus clare deducitur et concluditur quod verbum Apostoli prohibentis neophytum ordinari in episcopum, non se dirigebat ad istos, qui tunc ex iudaismo fidem Christi recipiebant, sed solum pro tunc referebatur ad illos qui convertebantur ex gentilitate, et illi dicebantur neophyti, scilicet, novi in fide Christi et lege Dei, quam numquam ante habuerant, et ad quam ex infidelitate gentilitatis tunc noviter advenerant. Iudei autem tunc fidem Christi recipientes, iudicabantur et habebantur non novi, sed antiqui fideles, ut iam superius dixi; quod et Paulus ipse ad Galatas, secundo capitulo, declarat dicens: Nos natura Iudei, et non ex gentibus, peccatores; quasi dicat: non sumus proselyti et advene, quasi noviter advenientes, sicut gentiles, qui ante erant peccatores, idolatre et infideles, sed sumus natura, id est, genere et nativitate nostra fideles Iudei, ex semine patriarcharum et prophetarum, in lege nati et nutriti. Peccatores profecto erant Iudei, immo et sumus nos, quia si dixerimus quod peccatum non habemus, ipsi nos seducimus et veritas in nobis non est (Prima Ioannis, primo); sed tamen, ut dicit Glossa ordinaria: Tamquam valde iniquos et gravibus peccatorum sarcinis oneratos, vocabant hic Iudei, quorum more loquebatur Apostolus, ipsos gentiles peccatores, quod nomen eis imposuerant Iudei ex vetusta superbia, tamquam ipsi Iudei iusti essent, cum tamen essent et ipsi peccatores, sicut iam dictum est. Hoc tamen erat propter transactam gentilium infidelitatem et idolatriam, propter quam Iudei reputabant eos maximos peccatores et aspernebantur eos, prout dictum fuit superius. Fuit autem et ipse Paulus aliquando etiam in incredulitate sua blasphemus et persecutor et contumeliosus, sicut scribit prima ad Timotheum, primo; hoc est quia restitit predicationi evangelii Christi et eam impugnavit et Ecclesiam Dei persecutus fuit; sed tamen hoc fecit parvo tempore et ex ignorantia, et quando fuit vocatus et illuminatus a Christo, statim obedivit et cum maximo fervore et humilitate ad eum rediit, sicut scribitur ad Galatas, primo, et prima ad Timotheum, primo capitulo; et ideo non erat computandus tamquam vixisset in infidelitate et noviter venisset ad fidem, maxime cum hoc ignoranter fecisset, putans zelare et defendere legem Dei et traditiones patrum suorum, ut ibi dicit. Patet etiam hoc idem per sacros doctores, scilicet, quod verbum Apostoli prohibentis neophytum ordinari in episcopum non dirigebatur ad illos qui tunc ex iudaismo credebant in Christum, sed ad illos solummodo qui ex gentilitate veniebant ad eum, et eius fidem et baptismum recipiebant, et quod illi tunc dicebantur neophyti et prohibebantur ab Apostolo ordinari tempore Ecclesie primitive, donec essent solidi et instructi per aliquam successionem temporis in fide et eius moribus et doctrina. Nam beatus Ioannes Chrysostomus exponens illud verbum Apostoli (Prima ad Timotheum, tertio): Non neophytum, homilia decima in expositione dicte epistole, sic ad propositum dicit: Non neophytum, inquit. Hic non etatem adolescentie significare voluit, sed eum qui noviter esset instructus, veluti quedam novella plantatio. Ego, enim, inquit, plantavi; Apollo rigavit, sed Deus incrementum dedit. Nam profecto si adolescentiam signare voluisset, nihil dicere prohibebat, non adolescentem; ipse quippe cum ad Timotheum scriberet etatem in episcopo summopere inquirendam monuit cum dicit: Nemo adolescentiam tuam contemnat; quia enim ex gentilibus tunc plerique ad Ecclesiam accedebant ac baptizabantur, cavendum autem admonuit ne continuo noviter imbutum Ecclesie sacramentis ab huiuscemodi principatus onera ferenda proveniret, si enim antequam discipulus esset, magister assumeretur, quamprimum attolleretur in arrogantie fastum; et si prius quam subiici disceret, in rectorum ordine locaretur, cito intumesceret. Idcirco subiungit: ne elatus in iudicium incidat diaboli: hoc est, ne in eamdem incurrat damnationem quam ille per arrogantiam pertulit. Hec ibi. Item beatus Ambrosius in libello suo qui dicitur Pastoralis, exponens eadem Apostoli verba, sic ad propositum dicit: Item sequitur et ait Apostolus: non neophytum, hoc est, qui nuper ad fidem ex gentilitate advenit, aut certe ex militia seculari ad clericatus officium sociatus est; hi ergo non tam passim sacerdotalem arripiant gradum, ne elati in superbiam, in iudicium incidant et laqueum diaboli, quia quod longo tempore minime discunt, in parvo tempore servare non possunt. Hec ille. Hoc idem etiam patet ex sacro canone, quadragesima octava distinctione, ubi reddendo Gratianus causam huius prohibitionis ab Apostolo facte, sic dicit: Prohibentur etiam neophyti in episcopos ordinari, ut qui erat heri cathecumenus, hodie non fiat episcopus; qui heri erat in theatro, hodie non sedeat in Ecclesia; qui vespere erat in circo, hodie non ministret altario; qui dudum fuerat fautor histrionum, hodie non sit consecrator virginum, et cetera. Hec ipsa eadem verba ponit Glossa ordinaria in dicta Apostoli epistola, exponens hoc verbum: non neophytum, et idem sumpsit Gratianus ea. Ex quibus manifeste patet quod huiusmodi prohibitio de neophyto non ordinando, facta fuit de gentilibus tunc noviter ad fidem conversis, et illi tunc vocabantur neophyti; quia omnia ista supradicta, que redduntur pro causa precepti apostolici de neophyto non ordinando, solos gentiles tangebant et comprehendebant, et non Iudeos ullo modo, nam theatrum erat locus spectaculorum gentilium, ubi fiebant ludi eorum, a spectando nominatum, quoniam in eo populus gentilium stans desuper et spectans, ludos contemplabatur, et erat idem quod prostibulum, eo quod post ludos exactos meretrices ibi prostarentur, sicut dicit beatus Isidorus, Ethymologiarum libro duodevicesimo, capitulo quadragesimo quinto. Favere etiam histrionibus, quod hic dicitur, erant mores et actus gentilium; circus similiter erat quidam ludus gentilium, et vocabantur ludi circenses, prout dicitur undecimo, questione tertia, Cum apud. De quibus etiam ludis, beatus Isidorus, Ethymologiarum libro duodevicesmo, capitulo trigesimo, sic dicit: Ludi circenses, sacrorum causa ac deorum gentilium celebrationibus instituti sunt, unde et qui eos spectant, demonum cultibus inservire videntur. Et infra, eodem capitulo, dicit: Circenses autem ludi ideo dicti sunt, vel a circuendo, vel quod ibi nunc mete, olim gladii ponebantur, quos quadrige circuibant, et inde dicti circenses, ab ensibus circa quos currebant; siquidem et in litore, circa ripas fluminum cursus agitantes gladios in ordine in ripe litore ponebant, et erat artis equos circa pericula torquere, et inde circenses dicti putantur, quasi circuenses. Item capitulo trigesimo primo, dicit quod circus Soli principaliter consecratus est a paganis, et cetera; de quo et de Circe, filia Solis, que fuit maga, et venefica, et sacerdos demonum, multa alia dicit per totum capitulum, et quod ab eius nomine circi appellatione greci putant circum esse dictum, et quod in eius habitu et opere magice artes exercebantur, et cultus idolatrie recognoscebatur. Item capitulo trigesimo secundo dicit quod ornamenta circi erant ova, meta, obeliscus et carcer, et multa alia de eodem subiungit ibidem. Ex quibus omnibus patet quod quocumque modo circus sumatur, pertinet ad gentiles, et quod erat ludus demonibus consecratus uno modo acceptus. Unde concludendo patet quod illa Apostoli prohibitio solos gentiles, qui convertebantur tunc temporis, tangebat et prohibebat; nunc vero omnes tangit et prohibet, tam illos qui ex gentilibus, quam eos qui ex Iudeis convertuntur, et quod minus constringit et coarctat illos qui ex iudaismo convertuntur quam illos qui convertuntur ex gentilitate, si vere convertantur, et signa vere conversionis in utrisque equaliter appareant. Et quod hec Apostoli prohibitio absolute et per se non tangit populum aliquem determinatum, aut gentem, ita ut illam solam constringat et liget omni tempore et non alteram, nisi ex consequenti et per accidens, scilicet, in quamtum in populo illo vel gente, invenitur causa illius prohibitionis in aliquo tempore, et non in alio populo vel gente, et quod alio tempore contingit aut contingere potest e converso, sed solum tangit et coarctat personam quamlibet noviter ex infidelitate conversam, quecumque sit illa in qua inveniatur causa illius prohibitionis, scilicet, novitas fidei, ad quam sequitur non idoneitas aut ruditas vel indispositio ad dicti ordinis usum et exercitium.
De secundo vero dicendum quod solum prohibitum est neophytis ab Apostolo ne ordinentur in episcopos, sicut patet prima ad Timotheum tertio, et hoc idem patet ex ipso sacro canone, quadragesima octava distinctione, capitulo Prohibentur etiam; ex verbis enim Apostoli et sacri canonis non prohibetur aliud quam id quod est dictum solum; ex intellectu tamen doctorum deducitur ex auctoritate Apostoli quod etiam sit prohibitum eis ne ordinentur in presbyteros; de aliis tamen ordinibus nec de promotionibus ad cetera ecclesiastica beneficia, officia et dignitates, nihil prohibitum est eis quin illa possint obtinere, recipere et possidere; quod de conversis ex iudaismo ad fidem Christi clare est iam expressum in iure, prout habetur Extra de Rescriptis, Eam te, ubi concluditur et dicitur: Pro eo autem quod Iudeus extiterit eum dedignari non debes; super quod verbum abbas Nicolaus de Sicilia, sic post alia dicit ad propositum: Ultimo nota quod Iudeus factus christianus est capax beneficii ecclesiastici, et potest impetrare in Ecclesia cathedrali, nec est contemnendus quia fuit Iudeus, sed commendandus, quia ad fidem conversus. Hec ille. Deinde vero considerandum quod hec prohibitio de neophyto non ordinando in episcopum vel presbyterum non durat in eo semper dum vivit, nec transfertur ex eo ad filium vel aliquem alium generis sui, sed solummodo durat in eo quamdiu durat illa novitas sue conversionis ad fidem et sacrum baptismum, ex quo vocatur neophytus, id est, novellus in fide; ad quam novitatem consequitur quedam indispositio vel non idoneitas personalis ad executionem huiusmodi ordinis presbyterii vel episcopalis; transacta autem illa novitate suceptionis fidei et sacri baptismi per aliquam temporis successionem, iam talis sicut ille cessat esse neophytus, nec deinde iam de cetero est prohibitus ad Apostolo vel a iure in aliquo, ratione huius novitatis fidei, sed potius reputatur fictione iuris habilis et idoneus, vel saltem non impeditus ad dictum ordinem presbyterii vel episcopatus, ad quem ordinem obtinendum non repelletur iam deinde, ratione dicte novitatis fidei, etiam si non sit dignus aut habilis et dispositus ad illum; sed repelletur aliunde, videlicet, ex alio capite et obiectione, scilicet, quia est criminosus vel rudis aut superbus vel illitteratus, aut aliquid huiusmodi; non tamen tamquam neophytus, quod iam desit esse postquam cessavit esse novellus aut recens in fide. Hec vero novitas fidei et baptismi propter quam dicitur aliquis neophytus et est ab Apostolo et a iure prohibitus, ut est dictum, satis parvo tempore mensuratur ad hoc quod transeat et desinat esse, sicut patet ex verbis sacri canonis superius positis, in quibus dicitur: Qui erat heri in theatro, hodie non sedeat in Ecclesia; qui vespere erat in circo, hodie non ministret altario. Hec autem verba, scilicet, heri, quod ibi bis ponitur, et vespere, quod semel ponitur, sunt adverbia recentis at modici temporis relata ad hodie, ut ibi referuntur; in quibus omnibus sic coniunctis et ad invicem relatis designari et includi videtur tempus durationis neophyti ac sue novitatis in fide et prohibitionis in ordine; item ibi additur et dicitur quod sacerdos momentaneus nescit humilitatem, et loquitur de neophyto non ordinando, quem significare voluit per sacerdotem momentaneum. Momentum vero est minimum atque angustissimum tempus, a motu siderum dictum, prout dicit beatus Isidorus, Ethymologiarum libro quinto, capitulo secundo. Item neophytus, secundum interpretationem aut derivationem dicitur novellus in fide, aut nuper renatus, prout superius est dictum ex auctoritate beati Isidori, scilicet, a neos, quod est novum, et phytos, quod est fides. Novus autem idem est quod recens vel non vetustus; nuper vero est adverbium temporis et componitur a novus et tempore, id est, recenti tempore, quasi modo parum ante hoc tempus. Ex quibus omnibus patet quod iura et sacri doctores per hec supradicta nomina et adverbia significare voluerunt esse aliquem terminum novitatis et prohibitionis neophyti non ordinandi, et illum esse satis brevem, quod transacto et finito iam talis non sit reputandus nec vocetur neophytus, nec sit de cetero ratione novitatis in fide ordinari prohibitus. Unde satis apparet ad parvum tempus iudicari debere huiusmodi prohibitio Apostoli de non ordinandis neophytis in episcopos vel presbyteros, et sic fuit hactenus observatum per approbatam Ecclesie consuetudinem, que, sicut dictum est supra, capitulo quadragesimo septimo, magnam in omnibus habet auctoritatem ad certitudinem rei dubie faciendam, et ideo semper est ab omnibus fidelibus emulanda et imitanda. Cum tamen huiusmodi prohibitionis apostolice non sit prefixa mensura, nec positus terminus certus et determinatus a iure huius temporis, in quo aliquis noviter baptizatus debeat iudicari neophytus et sit prohibitus ordinari, quo transacto iam non reputetur neophytus, nec sit ordinari prohibitus, videtur standum esse iudicio et determinationi summi pontificis, ad quem pertinet episcopos ordinare. Deinde vero, quantum ad ordinationem presbyterorum, stari quoque debere iudicio et determinationi episcoporum in dioecesibus suis. In nostra autem religione ordinis sancte Hieronymi de Hispania, triennale tempus statuitur et prefigitur per statuta et constitutiones dicti ordinis ipsis novitiis conversis cuiuscumque generis aut status in seculo fuerint dum ibidem vixerint, qui, ut supra dictum est, ex auctoritate sacri canonis neophyti etiam vocantur; quod tempus triennale a tempore sue professionis computatur, ad hoc ut quis eorum possit eligi in prelatum et priorem alicuius monasterii dicti ordinis; que quidem prelatura et prioratus fit per electionem iuridicam inter nos, et confirmatur aut infirmatur per priorem generalem, qui est supremus in ordine, aut per commissarios suos; in quo prioratu generali idem etiam observatur, ut, scilicet, per triennium a tempore professionis computandum, non possit quisquam ad illum eligi et assumi, nisi prius compleverit triennium professionis sue, in quo etiam aliquid amplius maius et sollemnius observatur; et utrique prioratus, sive generalis, sive non generalis, reputatur dignitas, et fit per electionem in forma et sollemnitate iuris. Potest tamen dispensari per priorem generalem ordinis, et aliquando dispensatum est, si necessitas aut communis utilitas et sufficientia persone hoc exigit, ut, scilicet, aliquis nondum completo triennio sue professionis eligatur et promoveatur ad aliquem dicti ordinis prioratum. Et hoc etiam mihi videtur, salvo meliori iudicio, licet non determinetur ab Apostolo, neque a iure huiusmodi tempus prohibitionis neophyti ordinandi, scilicet, quod tempus triennale, de communi cursu sit sufficiens pro hac dicta prohibitione a tempore perceptionis baptismi in antea computandum, et hoc secundum nomina in sacro canone constituta, scilicet, heri et sero, relata ad hodie; item novellus in fide et nuper renatus, et sacerdos momentaneus, que omnis satis ad parvum tempus significant deberi iudicari neophytum, et esse prohibitum ordinari; et hoc quoque videtur esse congruum secundum brevitatem nostre etatis, in quos fines seculorum devenerunt; in quo non solum merita, sed etiam ipsa corpora defecerunt; et ideo districtionis antiqui temporis non patiuntur manere censuram, prout scribitur et notatur trigesima quarta distinctione, capitulo Fraternitatis. Et quod intra illud etiam tempus possit neophytus ordinari per quamdam dispensationem, si hoc exigat necessitas aut communis utilitas, vel merita et sufficientia persone promovende, aut alia quelibet causa rationalis et sufficiens. Verius tamen est quod in iudicio et libera determinatione summi pontificis, prout est dictum, consistit huiusmodi taxatio et prefixio temporis neophyti non ordinandi, et illa debet haberi pro lege. Deinde vero, quamtum ad ordinationem presbyterorum videtur stari? debere iudicio et determinationi episcoporum in diocesibus suis, qui cum timore Dei et hominum dilectione ac communi Ecclesie utilitate, ista pro tempore determinabunt, sive per modum sententie, aut necessarie dispensationis, secundum circunstantias temporis occurrentes, scilicet, dispositionis et sufficientie persone ordinande, et necessitate Ecclesie, cui prefici debet aut ordinari, et devotionis cleri, vel populi id petentis, et utilitatis Ecclesie, aut favoris et honoris fidei, que inde sequi creduntur aut sperantur. Non enim huiusmodi particulares circunstantie et cause, que inducere possunt ad citius aut tardius ordinandum aliquem talem, possunt comprehendi, aut aliquo modo numerari, et minus diiudicari absolute et in generali, quia infinite quodammodo sunt et multipliciter variabiles et ideo non cadunt sub arte nec sub enarratione aliqua, sicut scribitur secundo Ethicorum; sed oportet semper operantem eas que sunt ad tempus attendere, prout ibidem subiungitur. Patet ergo ex supradictis, quod non est dicendus neophytus ullo modo dum fuerit effectus adultus, et vir ille qui, licet fuerit filius alicuius infidelis, sive Iudei, sive gentilis, fuit tamen baptizatus dum esset parvulus, etiam si fuerit ante baptismum circuncisus. Item quod multo minus est appellandus vel habendus neophytus ille qui natus fuit ex parentibus iam fidelibus et more Ecclesie protinus baptizatus, etiam si illi fuerint ante Iudei vel Sarraceni. Item quod non est habendus nec dicendus neophytus ille qui, licet esset adultus et vir quando fuit effectus christianus, tamen vixit iam per aliquod tempus et annos in fide Christi, postquam fuit baptizatus. Omnium istorum clara est ratio, quia, scilicet, nullus eorum est nuper renatus, aut in fide novellus, quod requiritur ad hoc quod dicatur et sit neophytus, sicut fuit nunc satis declaratum superius. Item patet etiam quod neophytus quicumque, etiam nuper baptizatus aut in fide novellus solummodo prohibetur ab Apostolo et a iure non ordinari in episcopum aut presbyterum, sed non ad alios ordines aut officia et beneficia ecclesiastica, sed illa omnia potest impetrare, obtinere et habere etiam in ecclesia cathedrali, prout superius est aperte probatum et declaratum. Item patet quoque quod hec prohibitio Apostoli et sacri canonis de neophytis non ordinandis in episcopos aut presbyteros, non durat nisi ad aliquot parvum tempus, quo transacto in quolibet eorum, illi non sunt dicendi neophyti, neque ratione huiusmodi sunt ordinari prohibiti. Hec autem omnia clara luce deduci poterunt et concludi ex his que in hoc presenti capitulo allata sunt et probata, que tamen ex illis inferre et concludere pretermitto brevitatis causa, cum ea possit quilibet per se ipsum ex his, que dicta sunt, satis aperte deducere et concludere. Verumtamen cum hoc est merito considerandum quod si episcopi et prelati in conferendis et distribuendis beneficiis et officiis ecclesiasticis prudenter et fideliter se haberent conferendo ea absque acceptione aliqua personarum, dignioribus et melioribus et sufficientioribus, quicumque essent illi, sive ex Iudeis, sive ex gentilibus facti fuerint christiani, multum Ecclesie Dei proficerent; quoniam per hoc exercitarentur communiter omnes ad scientiam adquirendam et habendas virtutes, et per oppositum fiunt multi remissi et tepidi ad omne bonum, immo et proclives ac precipites ad malum. Nam sicut primo Economice Philosophus scribit: Quando bonum non fit bonis nec melioribus melius, nec redduntur merita virtutis et maliltie, efficiuntur homines peiores. Item quod presens negotium tangit, auferrentur pro maxima parte ista scandala et turbationes que in Ecclesia Dei quotidie suscitantur et crescunt, cum unus alium nititur expellere et se ipsum preferre ac superponere sua propria presumptione, sive generis nobilitate, sive quacumque alia causa non iusta aut rationabili, sicut in hoc isto dicto schismate de quo agimus contingit assidue. Propter quod precipitur in lege ad huiusmodi questiones et turbationes amputandas, ut equa sit omnibus mensura, scilicet, secundum proportionem sui meriti laboris et sufficientie (Levitici, sexto capitulo); filiis Aaron equa mensura per singulos dividetur; que omnia, quia in figura contingebant illis et scripta sunt ad correctionem nostram, prout scribit Apostolus, prima ad Corinthios, decimo capitulo; ideo multum abundantiori iustitia, sicut precipit Christus (Maththei, quinto), observari deberent in nobis pro statu evangelice pacis et caritatis, in quo amputari debebant per Christum, nostrum verissimum redemptorem, omnia ista scandala, omnes emulationes et omnes iste dissensiones; sicut diu ante fuerat prophetatum (Ezechielis, trigesimo quarto capitulo, quasi per totum capitulum), in quo inter alia specialiter dicitur: Vos autem, greges mei, dicit Dominus Deus, ecce ego iudico inter pecus et pecus, arietem et hircum. Nonne satis vobis erat pascua bona depasci, insuper et reliquias pascuarum vestrarum conculcatis pedibus vestris? Et cum purissimam aquam ipsi biberetis, reliquam pedibus vestris turbabatis? Et oves mee his que conculcata pedibus vestris fuerant, pascebantur, et que pedes vestri turbaverant, hec bibebant. Propterea hec dicit Dominus Deus ad eos: Ecce ego iudico inter pecus pingue et macilentum, pro eo quod lateribus et humeris impingebatis, et cornibus vestris ventilabatis omnia infirma pecora, donec dispergentur foras. Salvabo gregem meum, et non erit ultra in rapinam, et iudicabo inter pecus et pecus, et suscitabo super ea pastorem unum qui pascat ea, servum meum David. Ipse pascet ea, et ipse erit eis in pastorem; ego autem Dominus, ero eis in Deum. Et servus meus David, princeps in medio eorum. Ego Deus locutus sum, et faciam cum eis pactum pacis et cessare faciam bestias pessimas de terra, et qui habitant in deserto, securi domient in saltibus, et ponam eos in circuitu collis mei benedictionem, et deducam imbrem in tempore suo, et pluvie benedictionis erunt, et dabit lignum agri fructum suum, et terra dabit germen suum, et cetera. In quibus verbis satis significatur et demonstratur equalitas et concordia totius populi christiani, que tunc per Christum erat futura, ut ibi dicitur, et nunc iam per eum facta est; et cessatio quoque contentionis eorum, et remotio oppressionis et violentie, ac superpositionis quorumdam ad alios super bonis Ecclesie adquirendis et obtinendis; que omnia per Christum fieri debebant, prout facta sunt sufficienter quamtum ad eos, qui eius sacra vestigia et sancti evangelii doctrinam sequuntur. Nam ad hec supradicta referunt sacri doctores hanc superius positam prophetiam, cuius expositionem per singula disserere, et ad eam omnia alia que ad hoc adduci poterant, referre et applicare esset longum. Hoc tamen sufficiat in summa, quod pecora et oves que hic nominantur a propheta sunt populus Dei, sicut de se patet, et in fine capituli concluditur et dicitur: vos autem greges mei, et greges pascue mee, homines estis, et ego Dominus Deus vester, ait Dominus Deus. Pecus vero pingue et macilentum sunt fideles feroces et mansueti, potentes et simplices, qui etiam designantur per hircos et arietes, qui ibidem scribuntur reddendo singula singulis. Isti autem feroces et pingues impingunt lateribus et humeris, et ventilant cornibus suis omnia infirma pecora, donec dispergantur foras, ut ibi dicitur; eo quod feroces et potentes impugnant simplices et parvulos ac mansuetos, per fortitudinem et potentiam, ut eos eiiciant extra bona Ecclesie, sicut fit in huiusmodi schismate et impugnatione, de quo est presens negotium, per quod volunt isti feroces emuli proiicere extra officia et beneficia Ecclesie eos qui fuerunt conversi aut convertuntur et convertentur ex iudaismo ad fidem Christi, prout ad oculum patet. In eo autem, quod dicitur, quod, cum ipsi aquam purissimam biberint, reliquam pedibus suis turbant, et cetera, significatur quod isti utentes melioribus bonis, officiis et beneficiis Ecclesie, cetera turbare nituntur et impedire volunt ut alii ea non habeant, sed cum amaritudine et subiectione vivant in Ecclesia. Et hoc idem est quod dicitur: nonne satis vobis erat pascua bona depasci, et cetera, eo quod deberent sufficere unicuique fideli habere honorem et commodum in bonis beneficiorum et officiorum Ecclesie Dei iuxta modum sue capacitatis et sufficientie, et eis uti in vita presenti, et non sibi omnia velle appropiare et vindicare, ac alios fratres et proximos suos ab eisdem expellere. Contra hos ergo profertur divinum iudicium, cum dicitur: ecce ego iudico inter pecus pingue et macilentum, et inter arietem et hircum, scilicet, ad reprobandum huiusmodi contentiones et oppressiones maiorum et ferocium ac fortiorum adversus simplices et impotentes, et ad distinguendum inter eos quamtum ad penam et premium malorum et bonorum, per modum quo dicitur Maththei, vigesimo quinto capitulo: Et statuet oves quidem a dextris suis, et hedos a sinistris, et cetera; ubi subiungitur in evangelio iudicium durissimum contra huiusmodi hedos vel hircos impingentes in proximos suos, et opprimentes eos. Subiungitur autem statim in prophetia per quem debeat fieri huiusmodi salvatio et reparatio fidelium atque eorum iudicium, cum dicitur: salvabo gregem meum, scilicet, de oppressionibus et contentionibus supradictis, iiudicando et reprimendo malos et feroces usurpatores et oppressores, et cetera, ut est dictum; et hoc, videlicet, fieri debebat per regem Christum, cum subditur: et suscitabo super ea pastorem unum qui pascat ea servum meum David, scilicet, Christum ex semine David, secundum carnem natum, prout declaratur Maththei, primo, et ad Romanos, primo capitulo; et dicitur servus Dei, secundum humanitatem assumptam, sicut ipse idem dicit (Ioannis, decimo quarto): Pater maior me est; et ipse est pastor harum ovium omnium Ecclesie (Ioannis, decimo): Ego sum pastor ovium; item est verus pastor (ibidem): Ego sum ostium ovium; item est pastor bonus (ibidem): Ego sum pastor bonus, et cognosco oves meas, et cognoscunt me mee; et ideo ipse est liberator et congregator earum in uno ovili et sub uno pastore (Ioannis, decimo): Alias oves habeo, scilicet, in populo gentilium, que non sunt ex hoc ovili, scilicet, ex populo Iudeorum; et illas oportet me adducere, scilicet, ad Ecclesiam catholicam per fidem cum his que sunt de populo Iudeorum; et fiet unum ovile, scilicet, una Ecclesia catholica christiana ex utrisque omnibus eis; et unus pastor, scilicet, erit omnibus sic coniunctis in fide et caritate, scilicet, unus Christus qui pacifice reget eas omnes, sicut fuit declaratum superius, capitulo trigesimo quarto. Unde sequitur: ipse pascet ea, scilicet, omnia ex utroque populo coniuncta verbo evangelico et virtutis exemplo. Ego autem Dominus ero eis in Deum, scilicet, per christiane religionis cultum. Et hoc esse debebat in una equalitate et concordia omnium eorum, propter quod ibidem dicitur quod pastor Christus, ex semine David, debebat esse princeps in medio eorum, scilicet, sine acceptione aliqua personarum, neque ad unam partem, neque ad aliam declinando, sed in medio equalitatis et concordie eos regendo, in omnibus bonis spiritualibus et temporalibus Ecclesie, eos pascendo et gubernando. Unde sequitur: Et ponam eos in circuitu collis mei, scilicet, militantis Ecclesie, benedictionem, id est, faciam et ostendam eos benedictos omni, scilicet, benedictione spirituali, qua benedixit nos in celestibus in Christo, prout scribit Apostolus ad Ephesios, primo capitulo; et hec benedictio ponitur in circuitu Ecclesie, ut hic dicitur, ad signandum quod super totam Ecclesiam et super quoslibet eius fideles effundi et dari debebat absque generis alicuius distinctione, aut personarum aliqua acceptione. De quo etiam sequitur: et deducam imbrem, scilicet, gratie in tempore suo, quod potissime fuit impletum in primitiva Ecclesia, quando Spiritus Sanctus visibiliter descendit super Apostolos (Actuum, secundo); et postea, in alios credentes per impositionem manuum apostolorum (Actuum, octavo); et postea in alios per predicationem beati Petri Apostoli, et per fidem ac devotionem eorum (Actuum, decimo capitulo); que omnia facta sunt tam super Iudeos quam super gentiles credentes, sicut patet in locis iam dictis, ad denotandum et demonstrandum quod dona et beneficia Ecclesie militantis debebant esse communia omnibus et singulis Christi fidelibus ex utroque populo collectis et adunatis. Nam per imbrem gratie Spiritus Sancti super omnes eos tunc visibiliter, ac postmodum super fideles Ecclesie invisibiliter descendentem, significatur et demonstratur omnia alia dona, officia et beneficia Ecclesie militantis, que ex hac gratia Spiritus Sancti, tamquam ex fonte et principali influxu descendunt et dantur Ecclesie fidelibus ad utilitatem communem in edificationem corporis mystici Christi, quod est Ecclesia, sicut scribit Apostolus largius prima ad Corinthios, duodecimo, et ad Ephesios, quarto capitulo, debere esse communia omnibus et singulis utriusque populi fidelibus, pro capacitate et merito ac sufficientia cuiuslibet eorum; secundum rectam et iustam distributionem, absque personarum acceptione, vicarii Iesu Christi, quem constituit loco sui, ut det illis in tempore huiusmodi tritici mensuram, ut scribitur Luce, duodecimo capitulo, convenientem ac conformem mensure, quam Christus divisit et dedit eorum unicuique; sicut scribitur ad Romanos, duodecimo, et ad Ephesios, quarto capitulo. Et sic donato principali, scilicet, Spiritu Sancto, donantur etiam ex eo dona et beneficia, sicut de Christo Apostolus scribit, et de eo ducit hanc consequentiam ad omnia dona et bona Ecclesie pro omnibus suis fidelibus, dicens ad Romanos, octavo capitulo: Si Deus pro nobis, quis contra nos? Qui etiam proprio filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum, quomodo non etiam cum illo omnia nobis donabit? Quis accusabit adversus electos Dei? Deus est qui iustificat, quis est qui condemnet? Ex huiusmodi ergo benedictione in circuitu totius Ecclesie, et ex huiusmodi imbre gratie et pluvie unionis Christi super omnes suos fideles, sequi debent multiplicatio bonorum operum et fecundatio fructuum spiritualium in eius Ecclesia. Ideo subditur: Et dabit lignum agri fructum suum, et terra dabit germen suum; propter quod debent invitari et non impediri et turbari omnes fideles Ecclesie ad proficiendum in ea per officia et administrationes eius, quotquot fuerint idonei et sufficientes, quicumque sint illi, sive ex Iudeis, sive ex gentilibus crediderint; pro quibus etiam ex precepto Christi orandus est Deus, ut eos faciat idoneos ministros et mittat in Ecclesia ex eis multos ad proficiendum in ea bonos operarios (Maththei, nono capitulo): Messis quidem multa, operarii vero pauci; rogate ergo Dominum messis, ut mittat operarios in messem suam. Ex quo patet quamtum errant et quam districto rigore sunt iudicandi qui non solum orare Deum pro huiusmodi operariis mittendis in messem Christi et Ecclesie, sed etiam more pecorum ferocium et impingentium, turbare satagunt et expellere conantur fideles, fratres et proximos suos a pascuis Ecclesie militantis et ab huiusmodi operatione, scilicet, ab officiis, beneficiis et administrationibus eius, in quibus possunt et debent vivere et proficere, sicut et ipsi, pro quibus etiam ipse Christus rogari precepit. Unde merito repetamus eis verba prophete: Nonne satis vobis erat pascua bona depasci, insuper et reliquias pascuarum vestrarum conculcastis pedibus vestris?, et cetera. Per quid autem, tamquam per medium conveniens fieri debebat huiusmodi equalitas distributionis bonorum Ecclesie inter eius fideles, et pax et concordia inter eos omnes indicatur, cum dicitur: Ego Dominus locutus sum, et faciam cum eis pactum pacis, id est, dabo eis legem evangelicam, que est lex amoris et caritatis, et per consequens pacis, per quam ipse Christus, princeps pacis, regit et pascit omnes suos fideles; sicut declaratum est supra, capitulo trigesimo quarto, ubi ostensum fuit quomodo in adventu Christi et post, debebant esse omnes eius fideles intra unam sanctam Ecclesiam, pacifici et concordes, et habitare in ea lupus cum agno, et pardus cum hedo accubare, ac vitulus, ursus et leo simul morari; et parvulus Christus Iesus debebat minari et regere eos pacifice et in caritate, scilicet, deposita omnia ista ferocitate, que reprobatur et condemnatur in hac presenti supra nunc posita prophetia; in qua sequitur: Et cessare faciam bestias pessimas de terra, et qui habitant in deserto securi dormient in saltibus. Per hoc designatur remedium prohibens impedimentum et obstaculum pacis ac securitatis, concordie et equalitatis omnium Christi fidelium sub principe Christo viventium; quod est ablatio bestiarum pessimarum inter eos, que quidem bestie sunt vitia pessima, paci et caritati evangelice contraria et inimica, ex quibus sequuntur emulationes, rapacitates, impugnationes et oppressiones; inter que sunt speciales et ferocissime bestie, gravissime et nocive: invidia et ambitio glorie et humane potentie, que, ut statim dicetur, ablate sunt et expulse per Christum ab eius populo et grege. Fera quidem pessima est invidia, que occidit Abel et devoravit Ioseph, et talis ac tam pessima est, ut eos quos semel inveserit, pessimos ac pestiferos faciat in sua ferocitate; adeo, ut beatus Ioannis Chrysostomus dicat huiusmodi homines invidos debere esse lapidibus impetendos, et omni cruciatu torquendos, non aliter quam canes rabidos et demones perniciosos et atroces furie, et communes humani generis hostes et inimicos; Homilia decima super Maththeum, de opere perfecto, ubi multa quoque alia miranda scribit de hac bestia pessima et ferocissima, quam dicit magnam esse in Ecclesia, multoque maiorem esse in clero quam in laicis invidiam. Bestia etiam pessima est ambitio potestatis et glorie, de qua sic scribit ipse idem beatus Ioannes Chrysostomus, homilia undetrigesima super Ioannem, dicens: Grave quidem est glorie amor; grave, inquam, et multarum ipsa spinarum plena gloria, et que difficile tolli potest; fera et multorum capitum bestia, et in eos quibus fovetur, et a quibus suscipitur armata; quemadmodum enim vermis ligna ex quibus nascitur, et rubigo ferrum consumit, ita inanis gloria altricem sui animam perdit; quare multa opus est diligentia ut hunc tollamus affectum. Hec ille. Iste igitur bestie pessime, que conturbant orbem, que dispergunt Christi gregem, que sibi omnia Ecclesie Christi bona usurpare contendunt et in fratres et proximos infirmiores ac simpliciores impingunt, eosque de Ecclesie pascuis expellere satagunt, et nec gratie imbrem nec diffusionem Spiritus Sancti sinunt esse communem, nec fideles Christi omnes in domo unanimes habitare, nec in pace Ecclesie eosdem securos dormire permittunt; hec turbavere Moysem et Aaron eos a sacerdotio et regimine populi Dei expellere satagentes, omnemque Ecclesiam Dei penitus abrumpentes per Chore, Datan et Abiron, quos propter hoc terra vivos absorbuit, eorumque complices divinus ignis consumpsit (Numeri, decimo sexto capitulo). Multos quoque alios invaserunt iste pestifere bestie in illo veteri populo Dei: Cain, scilicet, Esau, Laban, et filios Jacob, ac ceteros qui numerari non possunt, per quos, tamquam per homines rabidos et feroces, gregem illum Dei veterem impegerunt, concusserunt et turbaverunt; sicut nunc etiam per similes alios gregem Christi et eius populum sepius concutere et turbare probantur. Que bestie pessime iterum in ipsum sacratissimum Christi collegium intrare et irrumpere tentaverunt cum Iacobum et Ioannem, potestatis et glorie cupidos; ceteros vero decem, invidie indignatione commotos invadere satagerunt, sicut scriptum est Maththei, vicesimo capitulo. Ac deinde omnes eosdem iterum tentaverunt de maioritate certare, cum facta est contentio inter eos, quis eorum videretur esse maior (Luce, vicesimo secundo capitulo). Christus vero, qui huiusmodi bestias pessimas expellere venerat, easque cessare facere a fidelibus gregibus suis, eas semper insecutus est, sicut scriptum erat, per pactum pacis, quod dedit, sicut daturus erat fidelibus suis, scilicet, evangelicam legem, que tota est plena humilitatis, dilectionis ac caritatis et pacis, quibus armis iste pessime bestie vulnerantur et fugiunt. Ultimo tamen, cum eius divinum gregem ac celeste collegium aperta fronte tentaverunt intrare ac eius fideles oves dispergere et lacerare, prout nunc dictum est supra, statim eas repulit ac perpetuo decreto a fidelibus suis et eius evangelico grege relegavit a semetipso dans formam et ponens exemplum (Maththei, vicesimo capitulo): Scitis quia principes gentium dominantur eorum, et qui maiores sunt potestatem exercent inter eos. Non ita erit inter vos, sed quicumque voluerit inter vos fieri maior, sit vester minister, et quicumque voluerit inter vos primus esse, erit servus vester, sicut filius hominis non venit ministrari, sed ministrare, et dare animam suam redemptionem pro multis. Et idem quasi habetur et scribitur Luce, vicesimo secundo capitulo. In quibus verbis satis reprehendit et destruit duorum fratrum ambitionem, et aliorum decem invidiam et indignationem. Erant enim utrique adhuc imperfecti et quodammodo carnales, ideo impetebantur et movebantur ab his pessimis bestiis. Docet quoque veram et evangelicam humilitatem, qua propellitur et destruitur invidia pessima bestia, necnon ipsa etiam pestifera ambitio potestatis et glorie, sicut notatur et scribitur de Penitentia, distinctio secunda, capitulo primo, ubi sic dicitur: Si quis semel notatus fuerit invidia vel contentionis vitio, et rursus in hoc ipsum inciderit, sciat se primam causam ex qua invidia vel contentio nascitur in interioribus medullis habere reconditam. Oportet ergo eum per contraria atque adversa curari, id est, per humilitatis exercitium. Exercitia vero humilitatis sunt, si se vilioribus officiis subdat, et ministeriis indignioribus tradat, ita namque arrogantie et humane glorie vitium curare poterit, ut in consuetudine humilitatis affectus iam ultra non incidat in arrogantie et vane glorie delictum. Hec ibi. Ostendit ergo Christus quod in regno suo militantis Ecclesie non debet adquiri dignitas aut maioritas, eodem modo quo adquiritur in regno terreno inter gentes que ignorant Deum, scilicet, per invidiam et ambitionem; sed e contra per veram, scilicet, humilitatem et fratrum dilectionem eisdem subserviendo; quod confirmare dignatur exemplo sui, qui, cum esset Deus et Dominus omnium, cui merito ministrari debebant etiam cum debita Deo adoratione, erat tamen ipse sicut ministrator in medio eorum; per quod aperte concludit quod ille solus esset dignus et aptus ad succedendum ei in regimine Ecclesie, qui esset in vera humilitate fundatus; et sic istas pessimas bestias uno ictu vulneravit et repulit in sempiternum ab evangelico grege et populo suorum fidelium. Et cessare, inquit, faciam bestias pessimas de terra. Sic eas cessare fecit de terra Ecclesie, adeo ut, si quis eas de cetero receperit, iam intra Ecclesie gregem esse non possit merito et virtute, dum eas habuerit, licet sit intra eum numero et solo nomine. De quo eleganter loquitur beatus Ioannis Chrysostomus omnia ista concludens homilia sexagesima quinta super Maththeum, de opere perfecto, sic ad propositum dicens: Ita gentium moris esse ostendit prima queque appetere; tyrannica enim hec passio est, et nonnumquam eximios etiam viros perturbat; quapropter cum vehementiore castigatione indiget, acrius etiam ipse insurgit comparatione gentium egrotantem ipsorum animum retinens. Ita horum quidem invidiam, illorum vero arrogantiam succidit, quasi magna voce dicens: Nolite tamquam contempti commoveri, nam qui primatum querunt, sibi ipsis dedecori sunt, ignorantes hoc se pacto in infirmis detrudere; non enim externis similia nostri sunt; nam apud gentes, qui principes sunt, ipsi dominantur; apud me autem, qui ultimus est, is summa tenet. Hec, ne sine causa dicta putetis, ex factis dictisque meis facile comprobantur, plus enim factum esse a me, quam dictum, videtis; qui cum superiorum Dominus sim virtutum, homo fieri volui, et sperni atque dehonestari dignatus sum, et quod maximum est, ad mortem ipsam sponte festino: filius enim hominis, ait, non venit ut ei ministretur, sed ut ipse ministret, et animam suam in redemptionem dare multorum. Ita ipse inquit: Animam meam in redemptionem inimicorum etiam meorum trado. Tu vero humiliatus, si fueris, pro te ipso id facies quod ego non mei, sed tui causa suscepi. Noli, ergo timere, quasi honorem tuum humilitate amittens, numquam enim poteris tamtum humilitatis ostendere quamtum pro te Dominus suscepit, cuius descensus et alios erexit, et gloriam eius manifestavit. Hec ille. Per hoc ergo Christus pacem reliquit Ecclesie, et pascua eius in equitate et concordia suo fideli gregi divisit, quoniam istas pessimas bestias prius ab eisdem pascuis et terra Ecclesie repulit et relegavit, ut patuit; ut hoc facto, omnes fideles et maxime Ecclesie et religionis ministri esse possent unanimes et concordes, quasi secure dormientes in pace Ecclesie. Unde cum dixisset: et cessare faciam bestias pessimas de terra, statim subiunxit: et qui habitant in deserto securi dormiant in saltibus. In deserto quidem habitantes sunt fideles Ecclesie non habentes hic civitatem manentem (Ad Hebreos, decimo tertio capitulo), sed tamquam advene et peregrini abstinentes a carnalibus desideriis, que militant adversus animam (Prima Petri, secundo), futuram semper civitatem celestem inquirunt. Qui habitant vero in saltibus. Id est, locis magis separatis, sunt Ecclesie ministri et religiosi propter elongationem a negotiis secularibus, quia nemo militans Deo implicat se negotiis secularibus, ut ei placeat cui se probavit, prout scribitur secunda ad Timotheum, secundo capitulo. In solitudine ergo, id est, remotione horum negotiorum loquitur Deus eis et revelat secreta mysteria, iuxta illud Osee, secundo capitulo: Ducam eam in solitudine et loquar ad cor eius. Hi autem omnes securi dormiunt in pace in idipsum, ablatis prius per Christum his pessimis bestiis supradictis a grege fidelium, aliter vero semper in contentione et emulatione erunt. Quapropter obsecro et contestor Ecclesie pastores, reverendissimos patres episcopos et prelatos, quibus Christus dignatus est committere suas oves, ut qua ex causa disgressionis more a me dicta sunt ista, adiuvent Christum in operibus suis, Dei enim adiutores sumus (Prima ad Corinthios, tertio), et quamtum in eis fuerit, expurgent ovile Christi ab his pessimis bestiis, nihil per invidiam et emulationem, nihil per inanem gloriam et ambitionem in Ecclesia Dei agere permittentes, prout hortatur Apostolus ad Romanos, decimo tertio, et ad Philippenses, secundo capitulo, sed invidos et ambitiosos ab Ecclesie pascuis, scilicet, beneficiis et officiis, propellentes, ea humilibus et caritate Christi refertis conferant et distribuant: omnibus quoscumque advocaverit Dominus Deus noster, sive longe, sive prope, sive ex gentilibus, sive ex Iudeis; quibus omnibus facta est repromissio hec, sicut predixit beatus Petrus apostolus (Actuum, secundo capitulo); et hoc faciant sine personarum acceptione, gentis, scilicet, vel generis cuiuscumque, sed digniores et humiliores, a Christo proximiores, collocent in locis pascue Ecclesie uberioribus; indignos vero invidie, scilicet, peste corruptos, aut ambitionis vento distentos ardeant et expellant ab Ecclesie ovibus, sicut Christus ipse eos expellere venit, et expulit a grege Ecclesie; nec eos obtinere permittant pascendi curam officia et beneficia, aut regimem super eas: fures namque sunt et latrones, immo pestifere bestie, quas a grege suo Christus abegit et repulit; et ideo non intrant per ostium, quod est Christus, in ovile ovium, sed ascendunt aliunde, prout Christus ipse predixit (Ioannis, decimo capitulo). In hoc enim cognoscere se debent esse prelatos; in hoc se reputare magnos et honoratos, si unicuique tribuant locum sui meriti, et fratres omnes honorent, sicut Christus honoravit, sive ex Iudeis, sive ex gentilibus sint, qui Christum imitentur in opere, et eius celestem doctrinam amplectantur et compleant. Contrarios vero, quicumque sint illi, districto rigore castigent et puniant, sicut beatus Gregorius agebat, undecentesima distinctione, capitulo Ecce: Ego, inquit, non quero verbis prosperari, sed moribus; neque honorem esse deputo in quo fratres meos honorem suum perdere cognosco. Meus est namque honor universalis Ecclesie. Meus honor et fratrum meorum solidus vigor. Tunc ego honoratus sum, cum singulis quibuscumque honor debitus non negatur. Hec ibi. Interimamus ergo has pestiferas bestias, prout hortatur dictus beatus Ioannis Chrysostomus, et multa eorum capita detruncemus, ut his sublatis e medio, oves Christi gaudeant et pascantur in pascuis uberrimis Ecclesie, que Christus sibi adquisivit et dedit; tunc enim et non aliter, qui habitant in deserto christiane Ecclesie, et in saltibus ministeriorum eius et sacre religionis, securi dormient. Nam tunc conquiescent iurgia, oppressiones cessabunt, expellentur errores, ac erunt prava in directa, et aspera in vias planas; nihil tortum, nihil obscurum in scriptura sacra apparebit, quod pacem et caritatem fidelium Ecclesie conturbet et laceret, sed omnia erunt munda mundis; nec erit qui neophytum opponat ex verbis Apostoli, et omnes sui generis irridere velit, et ab Ecclesia repellere. Tunc erit pax. Tunc erit omnibus honor, quia unusquisque suum locum et honorem tenebit, sicut beatus Gregorius dicit. Tunc quoque florebit Ecclesia moribus et scientia, quoniam omnes emulabuntur carismata meliora, videntes se amari, teneri et sublimari per illa. E contra vero stantibus et obtinentibus in Ecclesia his bestiis pessimis supradictis, impossibile est pacem esse, nec cessare lites et contentiones in ea; et quod peius est, nec cessabunt emulationes et contentiones ac oppressiones contra simplices, parvulos et impotentes; et quod pessimum est et periculosum, nec deficient errores, quibus Ecclesie unitas conturbetur et irrumpatur caritas fidelium, ac fides ipsa vacillet et patiatur naufragium in cordibus multorum simplicium, audientium et videntium huiusmodi distinctionem gentilium et Iudeorum, quam introducere nituntur isti emuli corruptores evangelii et legis. Neque enim aliunde hereses oborte, aut nata sunt schismata, vel ad improbos sensus scripture sacre retorte et corrupte sunt, nisi ab hac pestifera invidia et livida emulatione et ambitione superba honoris et glorie, quibus nihil est satis ad eruditionem aut ad doctrinam et satisfactionem; vinci quidem possunt ac superari, emendare vero minime, nec errorem suum cognoscere et confiteri; sed post omnia catholica dogmata, post ipsa sacra evangelia ac iura veridica, semper clamabunt et dicent: Omnes ex iudaismo ad fidem Christi conversos omni tempore esse neophytos ab Apostolo nominatos et in Ecclesia ordinari prohibitos. Unde concludendo merito vigilare debebunt reverendissimi episcopi et Ecclesie prelati in distribuendo officiis et beneficiis Ecclesie fidelibus Christi quibuscumque dignioribus et aptioribus, absque personarum gentis vel cuiusdam generis acceptione. Quod si fecerint, sine dubio et evitabuntur multa scandala, que suscitantur, et mala que proveniunt ex his duabus gentibus Iudeorum et gentilium in fide Christi coniunctis, et hoc per huiusmodi invidias et emulationes ac superbiosas ambitiones. Liberabunt quoque semetipsos ab ira Domini, et eius durissima animadversione de qua in principio huius supraposite prophetie, voce Domini premittitur de pastoribus negligentibus et eius gregem per talia scandala et mala lacerari permittentibus, cum dicitur: Ve pastoribus Israel, qui pascebant semetipsos, et cetera. Et sequitur: Quod infirmum fuit non consolidastis, et quod egrotum non sanastis, et quod fractum est non alligastis, et quod abiectum est non reduxistis, et quod perierat non quesistis, sed cum austeritate imperabatis eis et cum potentia, et disperse sunt oves mee, eo quod non esset pastor, id est, ad modum pastoris se habens. Et facte sunt in devorationem omnium bestiarum agri et disperse sunt. Et sequitur: Propterea, pastores, audite verbum Domini: Vivo ego, dicit Dominus, quia pro eo quod facti sunt greges mei in rapinam et oves mee in devorationem omnium bestiarum agri, ecce ego inquiram super pastores, et requiram gregem meum de manu eorum, et cessare eos faciam, ut non ultra pascant gregem meum. Ecce quanta indignatio Domini super pastores Ecclesie, eo quod non liberaverint oves eius ab huiusmodi pessimis bestiis. Ecce quoque quam gravis animadversio, quia dicit quod cessare faciet eos, ne ultra pascant gregem suum, auferendo, scilicet, ab eis omnem potestatem et dignitatem super populum suum, quod in presenti ultimum penarum est.
Sed iam ad tertium et ultimum in hoc capitulo devenio, quod esse debebat applicare ea que dicta sunt ad solvendum oppositum argumentum. Patet autem eius clarissima solutio ex his que dicta sunt in hoc isto presenti capitulo, nam abundanter declaratum est quod huiusmodi prohibitio Apostoli de neophytis non ordinandis, de se et per se et absolute non ligat et coarctat aliquam gentem vel populum determinate omni tempore, et non aliam aliquam, sed ligat et coarctat personam quamlibet noviter conversam ad fidem ex quacumque infidelitate; et sic non tangit magis conversos ex iudaismo quam ex gentilitate. Per accidens tamen et ex consequenti, bene notat et ligat vel potest tangere et ligare dicta prohibitio Apostoli unam gentem et populum aliquo tempore et non aliam illo tempore; et sic tempore primitive Ecclesie illa dicta prohibitio Apostoli solos gentiles conversos noviter ad fidem Christi tangebat et ligabat et illos vocabat neophytos et prohibebat ordinari, et non Iudeos. Potest etiam dicta prohibitio aliquo alio tempore tangere et ligare ambos populos, scilicet, Iudeorum et gentilium, quamtum ad noviter conversos ex quolibet eorum, et tamen magis restringere et arctare conversos ex uno populo quam ex alio. Et sic contingit hoc tempore nostro, quod, scilicet, illa prohibitio de neophytis non ordinandis indistincte comprehendit et ligat nunc quoscumque noviter ad fidem conversos, sive veniant ex iudaismo, sive ex gentilitate, magis tamen tangit et coarctat eos que convertuntur ex gentilitate. Item quod talis prohibitio non se extendit nisi ad hoc quod non ordinentur sic noviter conversi in episcopos aut presbyteros, non tamen prohibet eos ordinari, signanter ex iudaismo conversos, ad alios ordines, nec promoveri ad alia officia et beneficia Ecclesie, que etiam possunt impetrare et obtinere in ecclesia cathedrali. Item quod illa quoque prohibitio etiam, quamtum ad non ordinandum eos in episcopos vel presbyteros, non durat nisi per aliquot parvum tempus, dum, scilicet, durat illa novitas sue conversionis, et ruditas cuiusdam indispositionis ad presidendum, que consequitur ex illa. Et quod potest quoque aliquando dispensari cum eis, etiam intra illud tempus prohibite novitatis talis conversionis. Ex quibus conclusum fuit quod non sunt magis dicendi neophyti illi qui noviter convertuntur ex Iudeis, quam illi qui converturtur ex gentilitate; et quod illos qui convertuntur ex iudaismo non coarctat et ligat illa prohibitio Apostoli tam strictius sicut eos que convertuntur ex mahometica secta. Item quod non omnes christiani qui conversi fuerunt ex iudaismo sunt dicendi neophyti, nec sunt ordinari prohibiti, nisi illi soli qui noviter convertuntur, aut conversi fuerint, et hoc solum dum durat illa novitas conversionis cuiuslibet, et non amplius. Item quod filii eorum, qui baptizati fuerunt parvuli, non sunt habendi neophyti, postquam iam sunt adulti, et multominus filii eorum qui sibi nati sunt postquam facti fuerint christiani, et baptizantur die octavo statim more aliorum parvulorum Ecclesie. Et generaliter quod hec prohibitio de neophytis non ordinandis non tangit genus vel gentem, sed personas quaslibet noviter ad fidem conversas, nec propter eas sunt dicendi nec habendi tamquam neophyti ceteri fideles generis illius ullo modo, sed solummodo illi qui fuerint noviter ad fidem conversi, et dum illa novitas sue conversionis duraverit in eis, et non amplius, sicut hec omnia fuerunt supra in hoc isto capitulo largius declarata; ex quibus patet clara luce esse solutum argumentum, et nihil ex eo obstare contra genus Iudeorum ad fidem conversorum, prout opponebatur. Immo e contrario favere eisdem in plurimis, ut est dictum.
Nunc ad ultimum argumentum accedendum est, quod, scilicet, erat quia huiusmodi homines ex iudaismo ad fidem Christi conversi repellebantur a testificando contra alios fideles christianos, tam ex auctoritate concilii Toletani, quam etiam legis civilis ex foro Iudicum sumpte. Repelli autem a testificando est maxima inhabilitas et suppressio, qua stante, non poterit quisquam sic repulsus et macula tante infidelitatis notatus, promoveri aut ascendere ad gradum aliquem alium honoris et dignitatis, et cetera, prout ibi iam fuit oppositum et obiectum. Ad quod dicendum est quod: primo videre oportet de auctoritate et vigore dicti concilii Toletani et ad eius statuta et decreta respondere; deinde vero ad dictam legem civilem, cum ex illo dependeat dicta lex; et si quem habere videatur vigorem et robur ex illo habeat; pro quo notandum est quod, sicut noster pater Hieronymus dicit in epistola ad Marcellam de questionibus libri Regum et Iudicum, de scripturis sanctis disputanti: non sunt tam necessaria verba quam sensus. Ideo ad sensum et intelligentiam dicti concilii primo incurrere oportet, et ex illa sumi debebit verum ac rectum iudicium dicti canonis sancti concilii Toletani. Intelligentia autem dictorum ex causis est sumenda dicendi secundum Hilarium. Oportet ergo primo cognoscere causam dicte constitutionis concilii Toletani et legis civilis, et ex illa facile deduci poterit eius catholicus sensus et verus intellectus. Oportet etiam considerare locum ac personas et tempus; nam qui in expositione scripture locum, tempus et personam non attendit, facile in erroris labyrinthium cadit, prout scribitur et notatur distinctione undetrigesima, capitulo Sciendum, ubi sic dicitur: Sciendum est quod pleraque capitula ex causa, a persona, ex loco, ex tempore, consideranda sunt, quorum modi, quia medullitus non indagantur, in erroris labyrinthium nonnulli intricando impinguntur, cum ante iudicant quam intelligant, ante inculpant, quam iterando lecta perquirant. Et idem quasi habentur duobus sequentibus capitulis. Quod evenisse certum est his amaris emulatoribus, qui ex dicto concilio per sola verba commoti, non intellecta causa, persona, loco et tempore, nec per consequens habita vera et recta intelligentia, totam Iudeorum gentem quocumque tempore, quacumque causa, et in quocumque loco ad fidem Christi conversam et in ea viventem culpare et condemnare, ac deinde durissima pena animadversionis eam transfigere, et ludibrio generalis cuiusdam infidelitatis et infamie et inhabilitatis eam notare et damnare voluerunt; per quod, sicut in dicto sacro canone scriptum est, in erroris labyrinthium maxime inciderunt, prout statim patebit inferius, ubi clarissime demonstrabitur quod huiusmodi constitutiones sacri canonis et legis civilis in nullo militant contra propositum nostrum, nec suffragari possunt aliquo modo eorum erronee positioni; sed manet semper una sancta mater Ecclesia catholica et indivisa ex omnibus gentibus collecta et unita, et eorum omnium caritate et concordia facta regina; in qua omnes eius cives et filii sunt constituti et effecti filii Dei per fidem et sacramentum baptismi, ac deinde heredes quoque regni celestis, et capaces et participes omnium bonorum Ecclesie spiritualium et temporalium, secundum mensuram et capacitatem quam Christus unicuique eorum divisit et dedit, sicut iam superius per multa capita declaravi. Notandum ergo pro solutione dicti argumenti, quod causa huius dicte constitutionis tam canonice quam civilis, fuit error quidam fidelissimi principis Sisebuti, sub specie pietatis et zelo fidei, qui tunc regnabat in Hispania, cuius imperium multipliciter auxit et dilatavit. Fuit enim dictus Sisebutus ex genere gothorum, vir christianissimus, rex nobilis et mirabilis, princeps eloquio nitidus, litterarum scientia doctus, in iudiciis strenuus, prestantisssimus in pietate, et mente benignus, gubernatione regni precipuus, et in bellicis documentis et in victoriis semper clarus. Eratque tante clementie erga victos, ut quos hostilis potentia mancipaverat servituti, dato pretio, restituerit libertati, eiusque thesaurus redemptio exsisteret captivorum. Hic ecclesiam sancte Leocadie Toleti miropere fabricavit, multaque alia laudanda fecit, prout memorandus Rudericus, archiepiscopus Toletanus, Deo et hominibus carus, describit in chronica sua, ubi quoque dicit quod temporibus huius serenissimi principis nefandus Mahomat nequitiam sue secte stultis populis predicavit. Hic ergo fidelissimus rex, zelo fidei succensus, in initio regni sui, Iudeos permovit et compulit ad fidem Christi suscipiendam, in quo, sicut scribit idem venerandus antistes, emulationem quidem Dei habuit, sed non secundum scientiam. Nam potestate compulit quos provocare oportuit fidei ratione. Solent enim huiusmodi fervores et zelus accensus multoties esse precipites, et extra mensuram eferri, quoniam prius quam conceperint zelum Dei, et super fidem et eius pietatem se semel fundaverint et proiecerint, quidquid agunt, licet excedant et errent, obsequium et honorem Dei ac legis eius et fidei esse putant; nec quomodo caute et secundum scientiam agant, sed quam multum et ferventer operentur attendunt, et sic de facili erroribus involvuntur. Sic ergo contigit huic principi, licet christianissimo et mirabili. De quo etiam meminit et de huiusmodi Iudeorum conversione tempore dicti principis facta beatus Isidorus, Ethymologiarum libro quinto, capitulo ultimo; de hoc quoque scribit in sacro canone, distinctione quadragesima quinta, capitulo De Iudeis, ubi sic dicitur: De Iudeis autem precepit sancta synodus: nemini deinceps ad credendum vim inferri. Cui enim vult Deus miseretur, et quem vult indurat; non enim tales inviti salvandi sunt, sed volentes, ut integra sit forma iustitie. Sicut enim homo propria arbitrii voluntate serpenti obediens periit, sic vocante se gratia Dei proprie mentis conversione quisquam credendo salvatur. Ergo non vi, sed libera arbitrii voluntate ac facultate, ut convertantur suadendi sunt, non potius impellendi. Qui autem iam pridem ad christianitatem coacti sunt, sicut factum est temporibus religiosissimi principis proprii seculi Sisebuti, quia iam constat eos sacramentis divinis associatos, et baptismi gratiam suscepisse, et chrismate unctos esse, et Corporis Domini extitisse participes, oportet ut fidem etiam quam vi vel necessitate susceperunt, tenere cogantur, ne nomen Domini blasphemetur, et fides quam susceperunt vilis ac contemptibilis habeatur. Hec ibi. Quia ergo difficile est ut bono peragantur exitu, que malo sunt inchoata principio, prout scribit beatus Leo papa, ideo nec illi vere credere potuerunt, nec recte et catholice vivere, qui sic per vim ad fidem conversi fuerunt; nam cum essent in maxima multitudine, et quasi subito compulsi, non potuerunt mutare loca suarum habitationum, et inter alios fideles antiquos et radicatos interseri, quod multum utile et necessarium fuerat, sed sic manserunt, sicut erant ante ad invicem permixti, non habentes vicinos et conviventes fideles probatos, et in fide doctos, qui eos dirigerent et exemplariter et assidue docerent, quorum conversatione et exemplo mores christianos discerent et imbiberint. Sed manserunt inter semetipsos, quasi in iudaismo, sicut erant ante, solo nomine christiani, nec vere credentes, nec suos pristinos iudaismi mores et ceremonias relinquentes. Sicut enim coactio eis facta ad fidem recipiendam, eorum voluntatem non potuit permovere et mutare, ut vere et catholice crederent quod nolebant, sic eadem coactio et locus et conversatio sue pristine cohabitationis, quam non reliquerunt, non permisit eosdem a pristinis suis moribus et ceremoniis transferri et permutari ad ritum et ceremonias vere fidei et christianitatis. Hinc ergo secutum fuit quod, ut nomen Domini non blasphemaretur, nec fides quam suceperant vilis et contemptibilis haberetur, oportuit et necesse fuit ut fidem quam iam semel, licet vi vel necessitati susceperant, tenere et servare cogerentur; quia iam constabat eos sacramentis divinis fuisse sociatos, saltem ad extra et in facie Ecclesie, ac baptismi gratiam suscepisse, et chrismate unctos esse, et corporis Domini extitisse participes, prout nunc ex dicto sacro canone recitatum est; neque eos cogere ad dictam fidem tenendam solummodo oportuit, sed etiam punire eosdem pro transgressionibus transactis contra legem Christi, quam vi vel necessitate susceperant. Hinc enim provenit quod tanta animadversionis austeritate, sancta illa synodus Toletana invecta est contra eos, sicut in dicto sacro canone, de quo obiectum et formatum est argumentum, patet, et in aliis etiam canonicis statutis illius synodi, ac in plurimis etiam legibus illorum temporum demonstratur et claret. Nec hoc solum agere licuit, sed ad futuram quoque cautelam, ne illi recidivarent, ut alii eorum exemplo peccarent, statuta et leges condere oportuit de eorum conversatione circa mores et vitam quibus arcerentur ab infidelitatis erroribus et bene se haberent circa fidem et christianos mores, ac sic fideliter et catholice conversarentur et viverent; et sic factum est quia multa constituta sunt temporibus illis specialiter in civilibus legibus de eorum convictu et conversatione, et qualiter se habere deberent in vita et in actibus suis absque suspicione alicuius erroris; sed cum testimonio bone et laudabilis christiane conversationis, sicut patere poterit, dicta statuta et maxime dictas leges civiles illius temporis diligenter intuenti. Ubi inter alia continetur scripta undecimo libro Fori Iudicum, decimo sexto capitulo, quedam abrenuntiatio et obiuratio quodammodo generalis illius transgressionis et heretice pravitatis, quas incurrerant illi lapsi tunc temporis iudaizantes, ac quedam catholice fidei professio et christiane conversationis de futuro tenende et observande firmissima protestatio que sequitur et est talis: Clementissimo ac serenissimo domino nostro Recesundo regi: Omnes nos hebrei Toletane civitatis, qui infra scripturi vel signacula facturi sumus, compulsos fuisse ut placitum in nomine dive memorie Cintiliani regis, pro conservanda fide catholica conscribere deberemus, sicut et fecimus, sed quia et perfidia nostre obstinationis et vetustas parentalis erroris nos ita detinuit, ut nec veraciter Iesum Christum Deum crederemus, nec catholicam fidem sinceriter teneremus, idcirco nunc libenter ac placite spondimus glorie vestre, tam pro nobis quam pro uxoribus et filiis nostris, per hoc placitum nostrum, ut deinceps in nullis observationibus, in nullis usibus iudaicis misceamur. Iudeis etiam non baptizatis nullo penitus exsecrando consortio sociemur, non more nostro propinquitate sanguinis usque ad sextum gradum incestiva coniunctione vel fornicatione iungamur. Non coniugia ex genere nostro aut nos aut filii nostri, vel nostra posteritas ullatenus sociemur, sed in utroque sexu deinceps christianis coniugali copulatione conectemur. Non in circuncisione carnis operemur. Non in sabbato, pascha, ceterosque dies festos iuxta ritum iudaice observantie celebremus. Non escarum discretionem vel consuetudinem teneamus. Non ex omnibus, que Iudeorum usus abominanda consuetudo vel observatio agit, aliquatenus faciamus, sed sincera fide grato animo, plena devotione in Christum Filium Dei vivi, secundum quod evangelica et apostolica traditio habet, credamus; atque hunc ocnfiteamur et veneremur. Omnes usus etiam sancte christiane religionis tam in festis diebus vel coniugiis et escis quam in observationibus universis veraciter teneamus et sinceriter amplectamur, nullo reservato apud nos aut oppositionis obiecto aut fallacie argumento, per quod aut illa que facere denegamus, iterum faciamus, aut hec que facere promittimus minime vel non sinceriter compleamus. De suilibus vero carnibus id observare promittimus, ut si ea pro consuetudine minime percipere potuerimus, ea tamen quecumque cum ipsis decocta sunt, absque fastidio et horrore sumamus. Quod si in his omnibus que supra taxata sunt in quocumque vel minimo transgressores inventi fuerimus, aut contraria christiane fidei agere presumpserimus, aut, que congrua catholice religionis promisimus, verbis aut factis, impleri distulerimus, iuramus per eumdem Patrem, et Filium et Spiritum Sanctum, qui est in Trinitate unus Deus, quia ex nobis horum omnium vel unus transgressor inventus, aut a nobis ignibus vel lapidibus perimatur; aut si eum ad vitam glorie vestre reservaverit pietas, mox amissa libertate, tam cum quam omnem rei ipsius facultatem cui eligeritis, peremniter serviendo donetis, vel quidquid ex eo aut ex rebus eius facere iusseritis, non solum ex regni vestri potentia, sed etiam ex huius placiti nostri sponsione potestatem liberam habeatis. Facto placito sub die duodecima kalendas martias, anno feliciter sexto regni glorie vestre. In Dei nomine. Toleto. Libro quoque eiusdem Fori Iudicum, duodecimo capitulis, decimo quarto et decimo quinto, continetur scripta professio fidei catholice, in qua habetur inclusa summatim fides Niceni symboli, prout cantatur in Ecclesia, quam facere et protestari debebat quicumque ex iudaismo noviter ad fidem veniret, antequam baptismum susciperet, et abrenuntiatio quedam omnium observationum et ceremoniarum quas Iudei soliti custodire erant, et abnegatio totius superstitionis iudaice et eius perfide secte, sicut ibi dicitur; et protestatio quod tamquam fidelissimus christianus ecclesiam devotissime frequentaret, et christiano more viveret, et Iudeorum consortia fugeret, et quod honestissimis christianis se semper coniungeret, et festivitates christianas summo amore amplecteretur et observaret, secundum quod pia et honesta christianorum consuetudo id facere consuevit. Ad hoc etiam melius tenendum et observandum faciebat quoque sanctissimum iuramentum, cuius forma latissime habetur scripta ibidem, secundum quam iurabat per Deum omnipotentem, qui celum et terram et omnia que in eis sunt mirabiliter creavit et condidit; ac deinde per omnia opera Dei mirabilia, que ex veteri testamento colligi poterant; et per eius tremenda iudicia que exercuit, prout referuntur in illa veteri scriptura; que omnia ibi multum prolixe habentur scripta et a quolibet in forma dicti iuramenti recitari et proferri debebat; post hec autem iurabat per sacra decem legis precepta, et per Iesum Christum Filium Dei, Spiritumque Sanctum, qui est in Trinitate unus et verus Deus; et per sanctam resurrectionem eiusdem, cum ceteris eius sacratis operibus et fidei articulis et mysteriis, prout ibidem largius continetur; et per sancta quatuor eius evangelia, que superposita in sancto altari, suis manibus continebat; Et hoc iuramentum faciebat ipsi episcopo dioceseos illius, quod, scilicet, dictam fidei professionem faciebat, absque ullo argumento vel fraude, et quod deinceps abnegaret omnes ritus et observantias iudaicas, et quod omnis cordis sui intentione in sanctam Trinitatem crederet, et numquam ad pristini erroris iudaici vomitum rediret, sed in omnibus et per omnia christiano deinceps more viveret, et omnem fidei puritatem iuxta apostolicam traditionem et sacri symboli regulam fideliter custodiret. Ultimo vero addebat quod si in quocumque aborbitans sanctam fidem macularet aut ritus iudaice secte in quocumque observare contenderet, venirent super eum omnes maledictiones legis, et super se et super domum suam et super filios suos venirent omnes plage Egypti et percussiones eius et ad terrorem ceterorum veniret super eum iudicium Datan et Abirom, ita ut eum viventem terra deglutiret, et quod post hanc vitam esset eternis ignibus mancipandus et diabolo et angelis eius sociandus, et cum habitatoribus Sodome et Iuda particeps in penali supplicio comburendus, et quod dum ante tribunal metuendi et gloriosi iudicis Domini nostri Iesu Christi perveniret, in ea parte agglomeraretur quibus idem terribilis et gloriosus iudex minando dicturus est: Discedite a me, maledicti, in ignem eternum, qui preparatus est diabolo et angelis eius. Eodem quoque libro, capitulo vicesimo mandatur expresse cuilibet ex iudaismo noviter converso, ut, si de provincia vel civitate propria, ad aliquem alium locum iret, episcopo vel sacerdoti sive iudici loci illius se illico presentaret, neque inde a sacerdote recederet donec sabbatum et festivitates alie, que de proximo occurrebant, transissent. Et easdem ipse incontaminatus sacerdotis testimonio transegisset, ne sic erroris sui latibulum aliquod inveniret, dum variis discursibus huc et illuc per loca properaret; conversationem quoque suam debebat habere dum ibi remoraretur cum christianis probatissimis, et cum illis ad ecclesiam convenire et salutaribus monitis instrui, et cum eis cibum sumere. Si autem propter aliquam necessitatem non posset ibi detineri, sed ire deberet omnino per viam suam ad alterum locum, tunc debebat se etiam presentare sacerdoti loci illius, ad quem accedebat, et eius testimonium habere quod sabbata aut ritus vel festivitates iudaicas, que tunc occurrerant, non observasset; et insuper debebat sacerdos loci illius a quo recedebat destinare epistolas ad hoc manu sua scriptas aliis sacerdotibus locorum, per que ille de iudaismo noviter conversus se transiturum esse dicebat, ut sic, evacuata omni fraudis suspicione, cogerentur ad observantiam christiane religionis. Si autem aliquem eorum aliter egisse contigerit, commissum erat episcopo vel sacerdoti una cum iudice loci centenis eum verberare flagellis, nec aliter sibi permissum erat ad proprium locum redire, nisi cum epistolis episcoporum vel sacerdotum in quorum territoriis visus fuerat accessisse, in quibus epistolis sollicite notari debebat quo die ad dictum episcopum accessisset et quot diebus ibi stetisset, et quo die ab eo recessisset. Consequenter etiam capitulo vicesimo primo eiusdem continetur quod omnis Iudeorum ad fidem Christi conversorum conventus ad episcopum vel sacerdotem convenirent diebus sabbatorum vel aliarum festivitatum quas celebrare solebant, nec poterant ire aliquo modo ad alium locum quousque transiret excursus dierum huiusmodi sabbatorum et festitatum, que tunc occurrebant, de quorum celebritate suspicio habebatur, ut ibi dicitur. In locis vero illis ubi non habebatur episcopus vel sacerdos debebant facere illis diebus supradictis concursum et conversationem suam cum aliis christianis antiquis aut cum christianis sui generis ex iudaismo conversis honestis et bonis, ut eorum conversationi sic inherendo, ab eis possent habere bonum vite sue testimonium. Mulieres etiam, scilicet, coniuges et filie eorum in diebus memoratarum festivitatum, quibus errori proprio inserviebant, debebant visitari et ordinari qualiter se habere debebant per episcopos et sacerdotes, presentibus viris earum, ne ullum possent erroris aut pervagationis locum invenire; sed debebant ad ordinationem et mandatum dictorum episcoporum vel sacerdotum maxime diebus memoratis cum fidelibus et honestissimis feminis commorari; et si quis huic preceptioni veniret contrarius, publica decalvatione turpatus, centenorum flagellorum debebat supplicio feriri. Ibidem quoque arctiori sanctione fuit decretum pro lege, ut si aliquis sacerdos, dum sic visitasset et ordinasset dictas mulieres, zelum quo pro Christi nomine uti deberet ad libidinis sue occassiones usurparet, et se cum eisdem sordidari contingeret, ab honore depositus perpetuo manciparetur exilio; sicut hec omnia in iam dictis libris et capitulis latissime continentur, ac plura alia que hic scribere omisi brevitatis causa. Hec autem ideo scripsi ut nihil intactum dimitterem ad quod non integre responderem, maxime cum huiusmodi leges fuerint condite et scripte temporibus quibus agebantur dicta concilia Toletana, in quibus etiam recitabantur et legebantur dicte leges civiles presentibus prelatis, qui ibi aderant, dictis conciliis celebrandis; sicut meminit dictus venerandus antistes Rudericus Toletanus, in iam dicta chronica sua; ac per hoc patet quia, aut approbabantur, aut saltem tolerabantur cum eisdem non resistebatur aut contradicebatur ab illis. Ubi non inmerito idem videtur esse iudicium de statutis illorum conciliorum et de huiusmodi civilibus legibus illorum temporum. Nam dicta concilia iussione et mandato regum congregabantur et fiebant et de eorum quoque mandato agebantur et ordinabantur ibidem omnia, sicut patet ex gestis dictorum conciliorum et ex chronica nunc memorata, et ex ipsis legibus nunc recitatis a regibus editis, que per dicta concilia tolerabantur et quodammodo recipiebantur, licet essent manifeste contra ecclesiasticam libertatem, sicut est nunc superius recitatum, scilicet, quod ex mandato regis et ex precepto civilis legis sacerdos delinquens in visitatione mulierum debebat deponi ab honore, et perpetuo exilio relegari, quod sufficere potest ad dictas leges infirmandas et annullandas, cum sit manifeste contra ecclesiasticam libertatem, et tamen tolerabatur tunc temporis per dicta concilia Toletana; unde cum dicta concilia episcoporum invalida sint ad definiendum et constituendum, prout dicit Gratianus, duodevicesima distinctione, in principio, maxime in maioribus negotiis quale est istud de quo agimus, multo tamen magis illa dicta concilia redduntur invalida ad huiusmodi constitutiones ferendas, ex eo quod mandato regum congregabantur et agebantur ac ordinabantur ea que in illis constituta fuerunt, sicut iam nunc dictum fuit supra. Propter quod multa tolerabantur in dictis conciliis, que alias non tolerata fuissent. Et hoc solum deberet sufficere pro responsione ad argumentum ex dicto Toletano concilio productum. Verumtamen, ut cum honore illorum sanctorum patrum respondeatur, dicendum est, quod, licet huiusmodi episcoporum concilia invalida sint ad definiendum et constituendum, maxime in talibus maioribus et arduis negotiis, non tamen sunt invalida ad corrigendum et puniendum, et ad hoc sunt necessaria, prout dictus Gratianus dicit in predicta duodevicesima distinctione; et sic acta et ordinata fuerunt illa decreta tunc contra delinquentes scripta, imposita et inflicta ab illis sanctis patribus in dicto concilio Toletano convenientibus, scilicet, per modum correctionis et punitionis cuiusdam particularis sententie et animadversionis contra illos tunc lapsos, tamquam contra particulares quasdam personas in illis transgressionibus et erroribus deprehensas; et non per modum legis aut statuti generalis omni tempore duraturi, et toti populo Dei impositi, qui ex Iudeis conversus fuerat tunc, aut postmodum convertendus erat ad fidem; et isto modo recitat et adducit ea Gratianus, et non tamquam statuta generalium conciliorum aut decretales summorum pontificum, que pro legibus habentur et leges sunt, ac pro talibus venerantur et observantur, sed tamquam quosdam particulares actus et correctiones factas pro tempore ad reformationem morum et emendationem eorum qui tunc temporis fuerunt, ex quibus etiam, quamtum ad aliquod, sumi potest exemplum a presentibus et futuris, dum tamen non declinetur a via veritatis et a sana et recta sancte matris Ecclesie doctrina. Et hoc venit quod scribendo decreta dictorum conciliorum episcoporum, sepe contraria recitat ibi Gratianus, que sibi invicem nullo modo conveniunt, sicut patet aperte trigesima quarta distinctione, ubi habetur tam ex concilio Toletano, quam ex auctoritate beati Isidori, quod non habens uxorem potest loco uxoris habere concubinam, quod, si intelligatur prout sonat, erroneum est et hereticum; sed tamen exponitur sane et catholice. Et statim eadem distinctione ponitur auctoritas beati Augustini in qua negatur et condemnatur hoc ipsum, quod per supradictas auctoritates concedebatur. Ubi dicit beatus Augustinus quod nullo modo potest aliquis habere concubinam, neque cum uxore, neque sine illa, quod aperte est omnino contrarium, et quod dictum est ex concilio Toletano. Et sic patet manifeste quod Gratianus recitans dicta statuta horum conciliorum episcoporum, sepe contraria ponit, quod in aliis etiam locis posset ostendi Patet autem quod hec fuerit intentio illorum sanctorum patrum: nam in omni proposito et in omni gradu et sexu, boni et mali reperiuntur: malorumque condemnatio laus bonorum est, sicut dicit noster gloriosus pater Hieronymus in epistola ad Nepotianum, de vita monachorum et clericorum; et ideo usque ad finem mundi continentur boni et mali intra unam Ecclesiam catholicam ex omni professione et statu et ex omni sexu et genere hominum, sicut intra unam Noe arcam continebantur diversa munda et inmunda animalia, sicut iam superius trigesimo quarto capitulo declaravi, prout etiam beatus Augustinus scribit et definit in libro de Fide ad Petrum, quod, scilicet, intra unam Ecclesiam catholicam continentur boni et mali, sicut intra unam aream continentur grana et palee, et hoc pro articulo fidei tenendum esse dicit; unde inter quadraginta capitula, que ibidem concludit et dicit ad regulam vere fidei firmissime pertinentia, fideliter credenda ac fortiter tenenda, et veraciter patienterque defendenda, ita ut si quis contraria eis dogmatizare voluerit, sit tamquam pestis fugiendus, et tamquam hereticus et fidei christiane inimicus ab omnibus catholicis anathematizandus; inter hec namque quadraginta capitula ponit eorum unum, scilicet, ultimum, in hec verba: Firmissime, inquit, tene, et nullatenus dubites aream Domini esse Ecclesiam catholicam, et intra eam usque in finem seculi frumento mixtas paleas contineri; hoc est bonis malos sacramentorum communioni sociari, et in omni professione sive clericorum, sive laicorum bonos esse simul et malos, nec pro malis bonos esse deserendos, sed pro bonis malos, in quamtum exigit fidei et caritatis ratio, tolerandos. Hec ibi. Nullo ergo modo credendum est quod sancti illi patres hoc ignoraverunt ut totam gentem Iudeorum, que tunc aderat et postmodum futura erat ad fidem Christi conversam et de cetero convertendam, malam esse et damantam decernerent, et inter eos nullos esse nec futuros esse bonos affirmarent, contra beati Augustini sententiam et determinationem nunc positam, ac per hoc totam illam Iudeorum gentem ad fidem Christi tunc conversam et postmodum convertendam, perpetua lege condemnare voluerint, tamquam errantem et lapsam, absque aliqua exceptione, pre maxime cum iam superius declaratum fuerit, capitulo vicesimo sexto, quod iudaismus debeat durare usque ad finem mundi; et quod semper ex eo converti debent ad fidem successive, et sic reliquie Israel salve fieri, iuxta auctoritatem Apostoli; et quod semper ex eis erunt in Ecclesia boni et mali, sicut et sunt et erunt in ea boni et mali ex aliis gentibus iam fidelibus, qui undecumque et quandocumque advenientes fidem Christi receperunt; et per consequens eisdem legibus et iudiciis, sive ad premia, sive ad penas, diiudicari quibus diiudicandi sunt alii, tam nunc in Ecclesia militante, quam postmodum in triumphante; et quod in finem mundi omnes Iudei generaliter debent ad veram fidem Christi redire et converti, et eam cum ceteris fidelibus unanimiter profiteri, sicut in dicto capitulo largius hec omnia declaravi. Immo etiam capitulo vigesimo octavo fuit superius monstratum et declaratum quod semper in Ecclesia fuerunt et debent esse usque ad finem mundi duo predicatorum ordines, unus ex preputio et alius ex circuncisione, qui in ea concorditer predicant et concorditer sapiunt, ex quibus ambobus sancta mater Ecclesia redditur spectabili pulchritudine admirabilis; que nullo modo credendum est sanctos illos patres ignorasse, nec contra ea, ut isti amari emulatores dicere conantur, sic graviter errando agere voluisse, ut totam Iudeorum gentem ad fidem Christi conversam et convertendam perpetua lege damnare voluissent, tamquam errantem et lapsam. Presertim cum beatus Isidorus, Hispalensis archiepiscopus, vir tam sanctus et litteratissimus legatur interfuisse dicto quarto concilio Toletano, et in eodem subscripsisse, sicut in dicta chronica sua scribit memoratus Rodericus Toletanus, in quo concilio huiusmodi decreta condita sunt et scripta. Unde concluditur necessario esse dicendum quod illa facta fuerunt a sanctis patribus supradictis ad corrigendum et puniendum delinquentes et lapsos tamquam particulares quasdam personas tunc temporis in suis erroribus deprehensos, et non ad constituendum legem generaliter omnibus fidelibus presentibus et futuris ex iudaismo conversis. Patet autem hoc idem secundo ex ipso canone sacri concilii Toletani. Nam, si hoc esset verum, quod dicti canones comprehenderent omnes qui de genere Iudeorum receperant et recepturi erant fidem Christi, et eos plecterent penis ibidem contentis, non exciperet iste canon eorum filios, cum similiter essent ex eodem genere, viventes in eadem fide; sed tamen excipit eos et salvat, ac dicit quod filius non portabit iniquitatem patris, hoc est, non punietur pro eius peccatis, sicut scribitur et notatur ex eodem concilio Toletano, prima, questione quarta, capitulo Iudei, ubi sic dicitur: Iudei baptizati, si postea prevaricati in Christum qualibet pena damnati exstiterint, a rebus eorum fideles filios excludi non oportebit, quia scriptum est: Filius non portabit iniquitatem patris, nec pater portabit iniquitatem filii. Ecce quomodo excipit et salvat eos a penis patrum suorum, qui deliquerunt in fide et moribus christianis; per quod aperte monstratur quod canones illi solum comprehendebant et plectebant illos qui deliquerant, et convicti de suis erroribus fuerant, et non omnes alios sui generis, qui aut non deliquerunt, aut de suis erroribus non convicti fuerunt. Pro erroribus enim quorumdam puniri omnes illius generis esset iniustum, sed si fieri debuisset, magis deberent filii peccantium puniri cum eorum patribus delinquentibus, quam alii extranei, licet essent de genere Iudeorum, cum filius maxime infans et tener pars patris sit, secundum Philosophum, quinto Ethicorum, et per consequens puniatur pater in eo; alii autem extranei non sic attineant eis; si vero propter generis propinquitatem et connaturalitatem ex erroribus et peccatis quorumdam ceteros alios sui generis suspicio reddit culpabiles et penis similibus facit obnoxios, quod esse non debet, tunc magis ac magis talis suspicio involveret filios eorum qui in errore comprehensi sunt et penis astricti, ac illos magis subiiceret pariter eorum penis, cum filii magis discant a patribus suis et eorum, prout communiter, magis sequantur errores quam alii extranei; sicut hec omnia in secunda huius operis parte largius habent declarari et pertractari. Cum ergo filios canon excipiat et salvet ab huiusmodi penis suis patribus debitis pro talibus infidelitatis erroribus, consequens erit ut multo magis excipiat et salvet ceteros alios fideles illius gentis et generis, qui in talibus erroribus non fuerint comprehensi aut convicti. Sic ergo patet quod canon ille solummodo fuit sententia particularis cuiusdam animadversionis illos solummodo comprehendens tamquam personas quasdam particulares, qui illo tempore erraverant in fide ac moribus christianis, et non omnes alios de genere Iudeorum in lege Christi viventes, nisi fuissent in eadem vel simili transgressione deprehensi aut convicti. Amplius etiam hoc ipsum tertio declarari potest ex ipso eodem canone, que ducebatur in argumentum, secunda, questione septima, Non potest. Ibi enim dicitur: Iudei ergo, qui dudum christiani effecti sunt, et nunc in Christi fidem prevaricati sunt, ad testimonium dicendum admitti non debent, et cetera. Ex quo manifeste claret quod eos solos tamquam particulares personas delinquentes canon ille comprehendit et plectit, qui in fidem Christi prevaricati fuerant, ut dicitur ibi, et non ceteros generis sui, qui non sunt comprehensi aut convicti in dicta fidei Christi prevaricatione; dicitur enim: qui nunc prevaricati sunt; et hoc constare debebat, quod prevaricati fuerant, ad hec ut punirentur illa pena; de quibus vero non constabat quod prevaricati fuissent, non puniebantur illa pena. Patet quoque quarto hoc idem ex ipsa Ecclesie catholice generali et approbata consuetudine, que est optima legum interpres, et hunc canonem ac reliquos similes iuste et fideliter interpretata est. Numquam enim Ecclesie consuetudo habuit usque in hodiernum diem, nec etiam ipsa civitas nobilissima, aut sancta Ecclesia Toletana, quod illi christiani qui sunt ex Iudeorum genere generaliter et indistincte et nondum de similibus criminibus convicte repellerentur a testificando contra alios Christi fideles, aut plecterentur aliis penis in iure contentis. Sic ergo Ecclesie consuetudo, que est ab omnibus emulanda et imitanda, et cui strictissime standum est magis quam dictis doctorum, prout supra, capitulo quadragesimo septimo largius declaravi, dictum sacrum canonem interpretata est et declaravit non debere se extendere ad ullos alios, nisi ad solos prevaricatores et lapsos, personaliter convictos et condemnatos. Hoc etiam quinto declarari potest ex ipsa abiuratione lapsorum, que in dicto foro Iudicum scripta et nunc supra inserta est, que ad vim et intellectum sacri canonis et civilis legis illorum temporum referebatur et fiebat, propter quod inter ipsas easdem civiles leges scripta et posita fuit. Ibi enim dicitur: Omnes nos Hebrei Toletane civitatis, qui infra scripturi vel signacula facturi sumus, et cetera. Per quod satis aperte monstratur quod ad solos lapsos et convictos referebantur dicti canones et leges civiles, tamquam ad personas particulares in talibus erroribus comprehensos et condemnatos, et non ad ceteros alios generis sui de similibus prevaricationibus non convictos; nam illi tamquam particulares persone, in dictis erroribus comprehensi, dictam abiurationem fecerunt, pro se ipsis et pro uxoribus et filiis suis, sicut ibidem patet, quod, scilicet, pro se ipsis solis, qui infra scripserunt, vel signacula fecerunt, ut ibi dicitur, abiuraverunt, et se ipsos reos et lapsos esse confessi sunt, ut ibidem patet, et se ipsos quoque, aut eorum quemlibet, qui de cetero relapsus deprehenderetur, submiserunt combustioni ignis et aliis penis ibidem contentis. Ultimo etiam declaratur hoc ipsum per id quod adductum fuit supra de eodem volumine Iudicum, libro duodecimo, capitulo vicesimo primo, ubi mandatur ex legis precepto quod conventus Iudeorum ad Christi fidem conversorum haberet concursum et conversationem suam diebus sabbatorum et aliarum festivitatum, quas celebrare solebant, cum aliis christianis sui generis, ex iudaismo conversis, honestis et bonis, in locis ubi non posset haberi episcopus vel sacerdos, ad quem convenirent et cetera. Ex quo manifeste patet quod etiam tunc temporis aliqui ex iudaismo conversi habebantur in fide suspecti, et alii ex eodem genere reputabantur honesti fideles et boni, et istis non erat imposita lex. Immo ex bono testimonio istorum, quod reddebant de conversatione eorum in talibus diebus sabbatorum et aliarum festivitatum, liberabantur alii a suspicione transgressionis in supradictis diebus, et per consequens evadebant penam transgressionis legis, ita sicut si alii antiqui christiani de eis redderent dictum bonum testimonium de eorum concursu et bona conversatione cum eis in dictis sabbatorum et aliarum festivitatum diebus, cum quibus christianis antiquis parificabantur in hoc, ex iudicio et dterminatione legis. Ex quo claret aperte id quod supra inductum est, scilicet, quod decreta illius sacri concilii Toletani fuerunt quidam speciales actus et punitiones et correctiones imposite et inflicte illis transgressoribus legis Christi, tamquam personis particularibus lapsis et delinquentibus per modum cuiusdam particularis animadversionis et sententie, et non per modum legis aut statuti generalis omni tempore duraturi, et toti populo Dei impositi, qui ex Iudeis conversus fuerat tunc, aut postmodum convertendus erat ad fidem. Causa autem tam rigide condemnationis et austeritatis illius canonis fuit multitudo tunc peccantium et in lege Christi prevaricantium; quorum error tantus ac tam maxima prevaricatio secuti sunt et venerunt ex primo errore iam dicto, scilicet, ex vi et compulsione sibi facta ad fidem Christi recipiendam, et ex multitudine Iudeorum qui tunc compulsi fuerunt ad dictam fidem Christi et eius sacrum baptismum recipiendum, qui omnes postmodum, aut pro maiori parte prevaricati fuerunt in fide Christi, quam inviti et compulsi ceperunt. Et sic ex uno inconvenienti plura alia secuta fuerunt; inde ergo oportuit multum restringere et religare eos, ne nomen Domini blasphemaretur, et fides, quam licet inviti semel susceperant, vilis et contemptibilis haberetur. Maxime autem sic tunc cum illis agi fuit necessarium quoniam se dicebant compulsos fuisse ad fidem, non solum per dictum religiosissimum principem Sisebutum, sed etiam per alios, sicut patet in supradicta abiuratione nunc superius posita, in qua se dicunt etiam fuisse compulsos per regem Cintilam, ut placitum conscriberent pro conservanda fide catholica; per quod etiam possumus intelligere idem de aliis regibus aut personis potentibus, scilicet, quod conquerebantur de ipsis quod essent ab eisdem compulsi ad Christi fidem recipiendam, aut ad suscribendum pro conservanda eadem fide, ac per consequens quod non obligabantur ad eam tenendam, et quod sibi liceret quoties possent saltem in occulto impune celebrare suas pristinas festivitates iudaicas; et sic nitebantur se defendere et excusare a dictis suis transgressionibus et erroribus iudaicis, quibus, quamtum impune poterant, involvebantur; habebant quoque fautores plurimos et defensores, tam ex clericis quam ex laicis, prout scribitur in gestis dicti concilii, qui accipientes munera ab ipsis dictis Iudeis noviter conversis, perfidiam eorum suo patrocinio fovebant, sicut ibi dicitur, scilicet, excusando et defendendo eos a dictis transgressionibus et erroribus, quibus involvebantur in observando suas pristinas festivitates iudaicas, dicendo eos non esse obligatos ad fidem, quam vi vel compulsione susceperant, et per consequens posse observare suas pristinas festivitates iudaicas. Unde contra eosdem christianos defensores dictorum lapsorum scribit dictum concilium dicens quod tales christiani, sive clerici, sive laici, suo patrocinio perfidiam Iudeorum defendentes non inmerito ex corpore antichristi esse noscuntur, quia contra Christum faciunt. Ex hoc ergo necesse habuit illud sacrum concilium providere ne de cetero ullus unquam compelleretur ad fidem, sicut dictum est supra; providit et fecit, prout habetur distinctione quadragesima quinta, capitulo De Iudeis. Item necesse habuit determinare et definire ut, qui compulsi fuerant, cogerentur tenere fidem et eius cultum observare, sicut in principio huius capituli adductum fuit ex ipso sacro canone. Non hoc solum egit, sed etiam ipsis transgressoribus penam imposuit, scilicet, ut non reciperetur eorum testimonium contra alios christianos, quod de lapsis, ut dictum est, intelligi debet; ex hoc etiam provisum fuit multipliciter per supradictas leges civiles, ut, scilicet, errores pristinos abiurarent illi qui sic se dicebant fuisse compulsos, et de cetero se submitterent libere et sponte christianis observantiis et cultui fidei tenendo et observando; ac, si contra facerent, ignis combustione et penis gravissimis se obligarent, sicut in iam dicta abiuratione satis patet. Ex hoc similiter factum est ut in dictis legibus mandaretur quod dicti lapsi a consortio Iudeorum et aliorum suspectorum se subtraherent et separarent, precipue diebus sabbatorum et aliarum festivitatum iudaicarum, quod in sacro canone similiter est mandatum in parte, vicesima octava, questione prima, Sepe malorum. In dictis autem festivitatibus debebant se presentare episcopo vel sacerdoti et conversationem habere cum aliis christianis fidelibus et honestis. Item, dum ire vellent aliquem locum, debebant ducere litteras testimoniales episcoporum vel sacerdotum, ut sciretur ubi stetissent dictis diebus, et qualiter dictas festivitates transissent, et cetera alia que superius ex dictis legibus fuerunt adducta, que omnia causam sue constitutionis habuerunt ex rebus et rationibus nunc superius memoratis; et de solis lapsis intelligi debent, sicut de eisdem solis, ut probatum est, condite fuerunt dicte leges; nec hoc solum factum est quamtum ad lapsos et suspectos tunc temporis iam conversos, sed etiam quamtum ad eos, qui tunc quoque convertebantur, provisum erat ut fidei professionem, quam volebant suscipere, scriptam legerent et confiterentur, ac deinde quoque strictius iurarent illam tenere sinceriter et fideliter absque macula et errore; quod si contrarium quis faceret, ultime malorum omnium maledictiones super eum vivum et mortuum venirent et super domum suam et super filios suos, prout ibi easdem maledictiones imprecabantur, sicut in dictis legibus civilibus, nunc superius in summa recitatis, hec omnia largissime continentur. Que ad obviandum dicte excusationi lapsorum condite et ordinate fuerant, ne se dicerent postmodum, cum errarent, quod per vim fuerant ad fidem conversi; et ad refellendam quoque audaciam malorum christianorum, sive clericorum, sive laicorum, qui accepta ab illis pecunia, eos nitebantur defendere in sua perfidia et damnatione. Hec ergo omnia et similia facta sunt illo tempore contra illos lapsos et pronos ad similia, ad suspectos circa ea, et contra eorum defensores malos christianos pecunia corruptos, scilicet, ad abolendam et destruendam eorum perfidiam et exsecrandam excusationem pariter et defensionem; que omnia sic fieri tunc temporis fuit necesse ad illos corrigendum et puniendum, eo quod pretendebant causam et habebant colorem aliquem se excusandi et defendendi, propter dictam compulsionem in eos, tunc temporis factam ad fidem Christi suscipiendam, quam etiam alii quandoque mendaciter preferebant. Et ideo per hec supradicta compellebantur tenere fidem quam vi vel qualitercumque receperant, et aliis similiter auferebatur causa se mendaciter excusandi quod vi vel fraude fuerant ad fidem traducti; que omnia sic fieri pro illo tempore expediebat, et ad illud tempus et ad illas causas solummodo se extendebant, et non generaliter ad omne tempus et ad omnes fideles conversos aut convertendos ex genere Iudeorum; sed transacto tempore et cessantibus illis causis, cessaverunt et illa eisdem causis instituta. Nam quod pro necessitate temporis institutum est, cessante necessitate, debet cessare pariter quod urgebat, sicut scribitur et notatur prima, questione prima, capitulo Quod pro. Non enim poterat tunc talis ac tanta moles peccantium et sibi invicem coherentium et dictis defensoribus se faventium aliter coerceri ac restringi et retineri, ne laberentur iterum et recidivarent, ac aliis exemplum et incentivum cadendi darent, nisi cum aliqua tali maxima animadversionis austeritate; ad quam etiam ferendam maxima causa fuit, quod intra ipsam civitatem nobilissimam Toletanam, erat tunc principalis et potissima multitudo huiusmodi prevaricantium et delinquentium, que per vim, ut dictum est, susceperat fidem; eamque dictam maximam multitudinem prevaricantium videbat quodammodo quotidie coram se positam et stantem in ipsa civitate Toletana illa sancta synodus tunc inibi congregata, et sic magis ac magis movebatur ad ferendum in eam huiusmodi districtos penarum rigores, qui tunc, quamtum ad lapsos convictos et condemnatos, erant convenientes et necessarii. Nam, sicut Philosophus secundo Ethicorum scribit, in huiusmodi correctionibus faciendis, contingit sicut in directionibus tortuosorum lignorum, quod, scilicet, non solum reflectimus dicta ligna tortuosa, usque ad medium directionis eorum, cum volumus dirigere illa, maxime si tortuositas sit magna aut inveterata, sed reflectimus dicta ligna ultra medietatem rectitudinis eorum in partem alteram contrariam declinantes; adeo ut primo visu appareat quod non dirigimus illa, sed potius eadem in partem alteram contrariam reddimus tortuosa; hoc autem ideo est quia sic melius et facilius reddidit ad medium rectitudinis eorum, dum in partem alteram declinatur dicto modo; nam magnitudo aut inveteratio talis tortuositatis resistit directioni, et faciliter contrahitur et reddit in pristinum statum, aut in magnam eius partem; propter quod est necesse sic reflectere in alteram partem contrariam dicta ligna tortuosa ultra medium directionis eorum, ut exinde paulatim redeant ad medium, et fiat directio debita, et ligna ante tortuosa reddantur recta, dum eorum extrema non iam discrepant a medio in partem aliquam. Hoc modo contingit in dirigendis moribus nostris, quando discrepant multum a rectitudine virtutis, maxime si hoc duxerint ex aliqua veteri consuetudine, vel ex aliqua vehementi passione, aut creverint iam in maxima multitudine. Necesse enim est tunc reflectere dictos mores per aliquos strictos rigores quodammodo in partem alteram contrariam, restringendo et coarctando aliquos actus et operationes, et comminando aut inflingendo aliquas penas districte animadversionis, ultra id quod solitum est fieri nobis, et quod fieret si ille predicte cause iam adessent et urgerent. Et hoc ideo facimus non ut semper sic maneant dicte vehementes reflexiones et stricti rigores, quia hoc non esset dirigere tortuosa, sed potius ea retorquere et curvare in partem alteram indebitam et impertinentem, ultra medium rectitudinis ordinate; neque esset errata corrigere, sed magis ex uno errore in alterum ea mutare, et ultra medium debite proportionis inducere. Ideo ergo sic districte et vehementer agimus in predictis, ut ex hoc facilius et melius predicta errata reducamus ad medium ordinate virtutis ac debite proportionis, vincendo per id successive et paulatim vim illam inveterate consuetudinis aut vehementis passionis, vel efrenate multitudinis, que erant causa tante deviationis et erroris, quo facto, auferri et cessare debent dicte animadversiones et vehementes rigores. Sic autem contigit in hoc negotio de quo est presens sermo: nam cum esset tanta multitudo in huiusmodi prevaricatione et non haberet intus aliquid virtutis per quod corrigeretur, et viveret fideliter et catholice, eo quod per vim conversa fuerat ad fidem, et erat inveterata in cultu et ceremoniis illius veteris legis, a quibus non poterat abstrahi et removeri, nec ad cultum christiane fidei induci et applicari nisi cum maxima difficultate; ideo oportuit, immo fuit necesse ut constringeretur tunc quodammodo per vim, scilicet, per vehementem rigorem ultra consuetum modum et ordinem, et plecteretur stricte, ut sic rediret ad medium virtutis ac directionis fidei et christiane conversationis; propter hoc ergo posita fuit tunc tam vehemens animadversio punitionis, et additus fuit modus loquendi tam rigidus et durus contra illos tunc temporis presentes prevaricatores, qui, ut dictum est, erant in tanta multitudine, et in maxima deordinatione; non enim aliter moveri poterant tanta multitudo hominum tunc peccantium ad fidei rectitudinem et ad christianam ac catholicam conversationem, nisi per hiusmodi rigorem et insolitam animadversionem. Non tamen illam extendi debebant ad posteros, aut alios comprehendere et plectere, qui in talibus aut similibus prevaricationibus non fuerant comprehensi et condemnati; sed debent pro varietate temporum ad medium debitum reduci et mensurari, prout scribitur et notatur trigesima quarta distinctione, capitulo Fraternitatis, ubi pro varietate temporum et propter rigorem nimium variatur quoque et mutatur statutum. Si enim sancti illi patres, qui tunc concilio interfuerunt, nunc viverent, et similiter convenirent, aliud discernerent et iudicarent esse nunc faciendum et statuendum pro tempore et conditione presentium; quia aliud est iam decretum et statutum ab Ecclesia universali et pro iure sancitum ad dictas prevaricationes et similes corrigendas et puniendas, prout statim dicetur inferius; et sic etiam ipsi dicti sancti patres suum modum loquendi rigidum temperarent, si nunc affuissent, nec ex eo occasionem calumnie ac schismatis et erroris minus prudentibus, et emulatione non secundum scientiam ferventibus ministrarent; et ideo, licet eorum verba et statuta non sint contemnenda aut abiicienda, tamen non oportet ea extendere prout sonant ad tempora nostra, sed ea exponere reverenter et ad medium reducere debite proportionis iuxta doctrinam sancti Thome, qui in libro suo contra errores Grecorum exponit et reducit ad sanum et temperatum intellectum multa dicta et auctoritates sanctorum doctorum, que ipsi scripserant alio tempore et aliis causis, et cum aliquo simili rigore; et postmodum mutato tempore et negotiis, ac subortis aliis questionibus quodammodo contrariis, videbantur illa eorum dicta et auctoritates sacre fidei et sane doctrine adversari, et aliqui heretici assumebant ea in robur et defensionem erroris sui; unde in principio dicti libri sui sic inter alia ad nostrum propositum dicit: Errores circa fidem exorti occassionem dederunt sanctis Ecclesie doctoribus ut ea que sunt fidei, maiori circunscriptione traderent ad eliminandos errores exortos, sicut patet quod sancti doctores, qui fuerunt ante errorem Arii, non ita expresse locuti sunt de unitate divine essentie, sicut doctores sequentes, et similiter de aliis contigit erroribus, quod non solum in diversis doctoribus, sed etiam in uno egregio doctorum Augustino patet: nam in suis libris, quos post exortam Pelagianorum heresim edidit, cautius locutus est de potestate liberi arbitrii, quam in libris quos edidit ante predicte heresis ortum, in quibus libertatem arbitrii contra Manicheos defendens, aliqua protulit que in sui defensionem erroris assumpserunt Pelagiani, divine gratie adversantes; et ideo non est mirum si moderni fidei doctores, post varios exortos errores cautius, et quasi elimatius loquantur circa doctrinam fidei ad omnem heresim evitandam. Unde si qua in dictis antiquorum doctorum inveniuntur, que cum tanta cautela non dicantur, quanta a modernis servatur, non sunt contemnenda aut abiicienda, sed neque etiam extendere ea oportet, sed exponere reverenter. Hec ille. Ex quibus verbis sancti doctoris satis aperte monstratur et concludi potest ad nostrum propositum, quod non est mirum si sancti illi patres, qui affuerunt in illa sancta synodo Toletana, sic acriter locuti sunt et districtius egerunt contra illos qui sic in tam maxima multitudine prevaricati fuerant fidem Christi, et non habebant aliquid alius intra se aut circa se per quod corrigi aut dirigi possent, cum per vim et absque aliqua propria voluntate fuerint ad fidem compulsi et adducti; et cum essent in tanta multitudine, et sibi invicem conviverent et cohererent, et haberent fautores et defensores erroris sui malos christianos, tam ex clericis quam ex laicis, pecunia corruptos, prout est iam dictum superius. Secundo vero concludi potest ex dictis verbis sancti doctoris, quod si illi sancti patres supradicti nunc viverent et adessent, post exortam huiusmodi seditionem et schisma, ad quod confirmandum ex eorum verbis sumere presumunt adversarii auctoritatem et augmentum errroris sui, ipsi nunc cautius et elimatius loquerentur et agerent, sicut Philosophus quinto Ethicorum de similibus dicit. Immo dicta et facta sua antiqua ipsimet expònerent et declararent fideliter et catholice, no quod in favorem sacre fidei dictum et factum fuit, cum aliqua vehementia et rigore animadversinis insolite, quia sic negotio fidei et illis cum quibus tunc temporis agebatur ad salutem expediebat, vergeret e contrario nunc in damnum ipsius fidei et unitatis ac pacis Ecclesie sancte Christi; prout isti fervidi emuli nituntur introducere et defendere, ex quorum dictis et factis sequitur manifeste schisma unitatis et pacis Ecclesie Dei, et seditio populi christiani; sicut beatus Augustinus fecit, et cautius locutus est quam fecerat ante, quando Pelagiani, divine gratie adversantes, assumpserunt defensionem sui erroris ex eius verbis, que ante scripserat cum fervore contra Manicheos, defendens libertatem arbitrii contra eos, prout in auctoritate sancti doctoris nunc superius posita patuit. Tertio autem concludi et pro regula sumi potest ex dictis verbis sancti doctoris, sicut ipse idem concludit, et pro regula ponit, quod ad propositum nostrum convenit multum et agit quod, scilicet, hec decreta illius sancte synodi Toletane, et quecumque alia similia, que cum tanta cautela non fuerunt dicta et facta, quanta nunc in similibus servatur et servari debet a modernis, propter exortos postmodum errores, non sunt contemnenda aut abiicienda, sed neque etiam oportet ea extendere in dicto rigore et vehementia, quibus videntur esse dicta et facta; sed oportet iuxta doctrinam Philosophi ubi supra, per epikiam ea reverenter et catholice exponere, ac in medium debite proportionis adducere; ita ut semper et in omnibus servetur veritas fidei et unitas sancte matris Ecclesie, et eius populi christiani, ex omni lingua et tribu ac populo et natione congregati et uniti; sicut idem sanctus doctor facit ibidem, ubi multas auctoritates sanctorum antiquorum doctorum, que erronee sonare videntur, reverenter exponit, et ad verum intellectum deducit. Pro quo notari debebit id quod superius capitulo quadragesimo septimo dictum est, scilicet, quod ad recte et catholice tractandum et exponendum scripturas sacras, ne erremus, sequi debemus tres generales regulas ibi positas, et quod per illas facile scire poterimus quid sit catholicum et rectum, et quid a fide et veritate diversum et alienum; ac deinde scripturas sacras exponere fideliter et catholice, et sensum et intelligentiam earum vere et absque errore suscipere. Per illas ergo regulas poterimus reverenter et catholice exponere dicta et facta illorum sanctorum patrum, et ea ad medium et directionem vere et recte proportionis adducere. Unde non inmerito per unamquamque illarum breviter et in summa nunc oportet discurrere, et cum earum qualibet dicta et facta illius sancte synodi Toletane conferre, et ad eam reducere et concordare, sicut ut dictum est illimet sancti patres facerent, si nunc superessent.
Prima ergo regula fuit ut, scilicet, ad caritatem, que finis precepti et complementum est legis, omnia referamus, et ex illa semper sumamus regulam catholice veritatis et recte intelligentie. Ex hac autem ista regula patere potest intentio illorum sanctorum patrum, et intellectus dictorum illorum, nam largissime declaratum fuit per totum huius libri discursum, positionem istorum hominum volentium hanc scisuram et differentiam antecellentie et minorationis introducere in Ecclesia Dei inter hos duos populos, scilicet, ex gentilibus et Iudeis, esse contra caritatem et unitatem legis et evangelii, nec posset ullo modo stare cum vera et catholica fide. Immo etiam capitulo quadragesimo quarto monstratum est et conclusum quod si hoc Ecclesia christiana tolerare vellet, quod absit, se ipsam omnino destrueret, nec de cetero posset stare. Unde etiam capitulo quadragesimo quarto declaratum fuit quod Ecclesia christiana cingitur et fortificatur caritate ac unitate et pace omnium suorum fidelium, sicut quodam nobilissimo et aureo cingulo, et quod unitas et pax specialis omnium fidelium Ecclesie est maior ac plus miranda et necessaria in ea, quam signa et miracula, cum reliquis omnibus que ibidem dicta fuerunt ad hoc pertinentibus. Immo quod maximum omnium est, capitulo quadragesimo octavo, declaratum fuit quod etiam summus pontifex non posset tollere illam, neque huiusmodi differentiam inter fideles Ecclesie inducere, quod, scilicet, non essent omnes constituti filii Dei per fidem et sacramentum baptismi, et per consequens heredes in bonis Ecclesie militantis et triumphantis, ac equalis iuris et gratie in omnibus eis; cum hec sint de integritate et veritate fidei et sacramentorum Christi, et eius Ecclesie ab eo fundate et institute, nisi quantum demerita aliquorum peccantium post baptismum ac personaliter convictorum et dondemnatorum, eosdem reddunt indignos et penis debitis faciunt obnoxios. Cum ergo contra huiusmodi non sit lex, nec possit esse aliquod statutum, concludendum erit per primam regulam, quod dicta sacri concilii Toletani statuta, debent sic reverenter exponi, ut semper conservetur excellentissima caritas et admirabilis unitas omnium fidelium Ecclesie, que in parilitate conditionis et gratie eorum consistit, et in fraterna ipsorum omnium pace monstratur et lucet. Et sic per consequens concludi debebit quod intentio illorum sanctorum patrum, que erat de integritate fidei catholice et Ecclesie sancte unitate, incremento et honore, ac omnium suorum fidelium pace et indivisa caritate, et pro his omnibus convenerunt et tantos labores sumpserunt, nullo modo fuit contra hec supradicta aliquid facere aut dicere vel statuere, prout isti novelli emulatores ignari legis et evangelii conantur asserere; sed econtra fuit semper in eis rectissima intentio omnia illa supradicta integra et illesa servare; licet ad tempus infixerint illos vehementes rigores contra delinquentes et prevaricatores, qui de personaliter convictis et condemnatis intelligi debent, et non de aliis, ut supra iam dixi.
Secunda autem regula supraposita fuit ut nihil temere definiamus, sed semper iuxta verbum beati Augustini, fidei regulam consulamus, quam de scripturarum firmioribus ac planioribus locis suscepimus; ubi posita et signata fuerunt dictarum scripturarum loca firmiora et planiora, scilicet, canon utriusque testamenti, ac deinde statuta generalium conciliorum, signanter quatuor illorum principalium, et decretales summorum pontificum. Postmodum vero succedunt concilia episcoporum ac scripta et dicta doctorum; de quibus omnibus habet potestatem liberam iudicandi summus pontifex, et dicta concilia episcoporum invalida sunt ad definiendum et ad constituendum, et omnia habent robur et auctoritatem per summum pontificem, et in eorum statutis semper excipitur auctoritas Pape, prout hec omnia largius dicta fuerunt supra in dicto capitulo quadragesimo septimo. Cum ergo scripture canonis utriusque testamenti sint omnibus aliis scripturis anteponende in certitudine et auctoritate, tamquam loca scripturarum firmiora et pleniora, ac per illum debeant alie scripture examinari et approbari, ac ad conformitatem eius debeant exponi, intelligi et declarari; et manifestum sit quod auctoritatibus utriusque testamenti sit condemnata et positio et opinio eorum qui huiusmodi schisma et seditionem in Ecclesia introducunt et asserere volunt christianos ex genere Iudeorum omnes debere esse supressos a ceteris, nec cum eis locum parilitatis in gratiis et bonis Ecclesie habere permitti, sed divisos esse a ceteris, velut obnoxios et infames; immo e contrario, cum sit probatum innumeris testimoniis utriusque testamenti esse unum ovile Christi, unam Ecclesiam, unam fidem, unum baptisma, et una et eadem omnibus sacramenta, communiter et equaliter omnibus et singulis eis proposita et administrata, per que omnes indistincte constituuntur filii et heredes Dei et Ecclesie in omnibus eius bonis, sicut dictum est supra, per totius libri discursum, signanter capitulo undequadragesimo et quadragesimo ac quadragesimo octavo; consequens erit ut dicta et statuta iam dicte sacre synodi Toletane, sic reverenter debeant examinari et exponi, ut ad hunc sensum nunc supradictum credantur esse facta et ordinata; et si quid ambiguum aut diversum vel forte contrarium in eis appareat et reperiatur, non esse dilatandum aut extendendum, sed ad hunc sensum et intelligentiam esse exponendum et reducendum, ut sanctus Thomas dicit; eo quod illud esset factum, prout iam dictum fuit, ex causa tunc temporis necessaria ad reprimendam tantam et tam vehementem prevaricationem eorum qui tunc deliquerunt; que alio modo coerceri aut corrigi non poterat, nisi per quemdam rigorem insolitum et specialem animadversionem, que omnia in illos solos presentes, tamquam in personas particulares convictos et condemnatos dirigebantur et agebantur, et non ad comprehendendum ceteros sui generis presentes aut futuros, non convictos nec condemnatos. Contrarium enim dicere, esset manifeste sanctos illos patres, qui tunc illi sacre synodo interfuerunt, infamare et inhonorare, tamquam non sciverint legem Dei, aut illam noluerint custodire et observare; quod esset absurdum dicere aut cogitare, et non solum eis, sed etiam ipsi sancte Ecclesie Toletane maculam magnam imponere, quod absit, et eam dehonestare. Ceterum adducta quoque fuerunt plurima testimonia, tam ex conciliis generalibus, quam ex decretalibus summorum pontificum, signanter capitulo quadragesimo primo et quadragesimo tertio, per que probatum et declaratum fuit aperte hoc ipsum, quod dictum est nunc, scilicet, reprobatum esse propositum et intentum istorum emulorum contrarium asserentium, per que etiam declarantur aut revocantur quamtum ad hoc dicta statuta concilii Toletani, sicut ad oculum patet. Ad idem quoque inducte fuerant per totius libri discursum plures sanctorum doctorum auctoritates ad declarationem et probationem unanimitatis, equalitatis et pacis omnium Christi fidelium intra unam sanctam Ecclesiam catholicam, cuius sunt filii per Deum, et heredes indistincte, et absque personarum vel generis aliqua acceptione; per quas dissolutum fuit et destructum istorum hominum propositum et intentum volentium separare fideles qui veniunt ex iudaismo ab equalitate integre communionis et gratie ceterorum fidelium. Unde manifeste patet id quod superius est dictum, scilicet, quod ad hunc sensum debeant reverenter exponi et referri statuta sacri concilii Toletani, et intentio quoque illorum sanctorum patrum, que inibi interfuerunt.
De tertia autem regula, scilicet, de generali Ecclesie consuetudine, que est semper ab omnibus emulanda et imitanda, iam nunc superius hoc ipsum est dictum et declaratum. Et sic patet quod per hec supradicta, scilicet, statuta generalium conciliorum et decretales summorum pontificum, ac doctrinam sanctorum doctorum approbatorum, diiudicari et probari, et ad hec referri et cum his concordari debent talia statuta conciliorum episcoporum, et per hoc debent declarari, sicut declarata sunt, et declarantur quotidie per temporum successionem. Nam tempus est talium inventor et cooperator bonus, et sic facta sunt artium additamenta, prout scribir Philosophus prima Ethicorum; et etiam cuiuslibet talis est semper apponere quod deficit, sicut ibidem dicit. Sicut ergo in aliis artibus facta sunt additamenta, declarata dubia, et reprobata ea que fuerant errata, sic quoque factum est in doctrina christiana; quod ab initio surgentis Ecclesie et deinceps, scilicet, tempore dicti sacri concilii Toletani, erat illud tempus quasi quodam seculum devotissimum et fidele, sed tamen rude quodammodo, et non tam politum et ordinatum, quamtum ad ordinationem suorum fidelium et morum eorum, ac rerum ecclesiasticarum, et quamtum ad ceremonias earum; sed successive facta sunt omnia ista maxime per summos pontifices et per sacra generalia concilia, per que correcta, revocata et abrogata sunt que erant minus bene facta et dicta, aut que temporibus postmodum succedentibus non erant ita congrua Ecclesie sancte et eius fidelibus. Similiter declarata sunt dubia et facta sunt additamenta eorum que deficiebant, et emergentibus quotidie de novo negotiis diversis noviter et diversimode quodammodo provisum est eis, sicut exemplariter posset induci de multis, que causa brevitatis relinquuntur ad presens. Isto ergo modo factum est in hoc negotio, nam iam aperte declaratum est in iure per summum pontificem quod prevaricatio huiusmodi hominum, qui ad ritum transierint vel redierint Iudeorum est species heresis, et tamquam contra hereticos est procedendum contra eos, sicut scribitur et notatur Extra de Hereticis, libro sexto, capitulo Contra christianos. Et sic per consequens illa supradicta statuta Toletani concilii sunt declarata per iura moderna summorum pontificum, sicut per quedam additamenta per eos facta, et declarantia quod illa dicta statuta Toletana, licet pro illo tempore, et quamtum ad illos quibus condita sunt, fuerint tunc convenientia et necessaria, tamen iam non quamtum ad hoc cum declaratum sit quod contra huiusmodi homines ad Iudeorum ritum transeuntes vel redeuntes sit procedendum tamquam contra hereticos, et per consequens statutis de hereticis sunt iudicandi et puniendi, et non aliis. Et sic etiam correctum est per hoc illud dicti concilii Toletani superius inductum, prima, questione quarta, Iudei, quia iam bona hereticorum, et per consequens horum talium qui revertuntur aut transeunt ad ritum Iudeorum sunt publicanda et fiscui applicanda, ut Extra de Hereticis, capitulo Vergentis. Immo etiam sunt iam ipso iure confiscata, ut infra, eodem libro sexto, capitulo Cum secundum leges. Et sic puniuntur filii pro patribus in hoc casu amissione bonorum temporalium, cuius contrarium decretum fuit in illo sacro Toletano concilio, ut prima, questione quarta, capitulo Iudei, quod iam cessat et correctum est, et per consequens etiam alia similia dicti concilii statuta, que contraria sunt vel diversa statutis de hereticis ab Ecclesia universali hactenus editis, quibus, ut declaratum est, huiusmodi iudaizantes debent iam iudicari et puniri et non aliis. Aliquid enim maius est iam statutum in iure moderno, scilicet, quod bona hereticorum sunt ipso iure confiscata, ut dictum est, et quod relapsi et pertinaces tradendi sunt curie seculari, et per consequens igni. Item, tam circa relapsos, quam circa non relapsos aut pertinaces, est iam positus et statutus magnus processus, magna sollemnitas, magnus favor fidei in dicto negotio inquisitionis heretice pravitatis; multum etiam districta censura circa male agentes in ipsa inquisitione, si odii gratie vel amoris, lucri aut commodi temporalis obtentu, contra iustitiam et conscientiam suam omiserint contra quemquam procedere, ubi fuerit procedendum, super huiusmodi hereticam pravitatem, aut obtentu eodem, pravitatem ipsam vel impedimentum officii sui alicui imponendo, eum super hoc presumpserint quoquo modo vexare. Magna quoque districtio penarum multiplicium est iam posita et inflicta contra ipsos hereticos et eorum fautores et receptores ac filios, in qua includitur etiam illa quam illi sancti patres sanxerunt in dicto concilio Toletano, et multo maior, multiplicior et strictior quam ea; et multa alia sunt iam ab Ecclesia universali de hoc negotio diligentissime statuta, ad que reducuntur, et cum quibus concordari debent cetera iura antiqua; que omnia et singula ad solos hereticos et eorum fautores ac receptores et filios, suo ordine et merito referuntur et applicantur, ac eosdem solos comprehendunt et plectunt, secundum cuiuslibet eorum demeritum, quicumque sint illi, sive ex Iudeis, sive ex gentilibus venerint ad fidem, et postmodum quocumque modo, sive iudaizando, sive gentilizando, vel alias ab ea deviaverint et erraverint; quia eisdem statutis et decretis de hereticis iudicantur et puniuntur omnes, absque aliqua distinctione Iudei et Greci; et sic patet satis aperte quod per hec supradicta subintelligitur et declaratur quod illa statuta concilii Toletani ad solos lapsos et iudaizantes dirigebantur, et non ad aliquos alios homines illius generis in talibus erroribus non comprehensos; que dicta statuta facta fuerunt tunc magis contra iudaizantes quam contra gentilizantes, aut alias a fide errantes, eo quod illi tunc magis prevaricabant Christi fidem et legem, et in maxima multitudine, quam alii, propter dictam superius causam, scilicet, quia per vim fuerant conversi ad fidem in dicta maxima multitudine; ideo facile et etiam cum erroris sui defensione revertebantur ad vomitum iudaismi, nec poterant ab eo aliter revocari, et in fide, quam vi susceperant, retineri. Si tamen fuissent tunc aliqui gentiles ad fidem conversi per vim in maxima multitudine, sicut fuerunt illi, et ad vomitum sue pristine gentilitatis rediissent, cum sui erroris defensione, prout credendum est quod fecissent, sicut fecerunt illi, tunc illud sacrum concilium Toletanum eo modo eosdem punisset, et contra eos similiter statuta fecisset, nominando eos gentiles, et ad vomitum sue gentilitatis redeuntes, sicut illos nominavit Iudeos, ad suum vomitum redeuntes, et cetera. Que omnia similiter de lapsis et condemnatis solummodo inteligerentur et non de omnibus aliis sui generis in similibus transgressionibus non comprehensis, sicut, ut dictum est, dicta statuta similiter intelligebantur solummodo de lapsis, et non de omnibus aliis sui generis, qui non erraverunt a veritate fidei et legis Christi. Et dicta quoque statuta fuissent eodem modo declarata aut correcta per statuta et decreta ab universali Ecclesia, postmodum de hereticis edita et ordinata, sicut, ut dictum est, declarata sunt et correcta illa antiqua statuta Toletani concilii per statuta universalis Ecclesie, postmodum edita et scripta de hereticis et fautoribus et receptoribus suis; que omnibus, tam Iudeis quam gentilibus a fide Christi et eius lege heretice deviantibus et errantibus, sunt communia, et equaliter debent iudicari et puniri per illa, secundum uniuscuiuscumque personalia demerita. Hec autem omnia antiquitus non erant, nec illi sancti patres observabant; nam contra illos defensores iudaice impietatis, superius nominatos, processissent, sicut contra ipsos iudaizantes, quos defendebant, sicut nunc procederetur, sicut contra hereticos, si nunc accideret, quod eos in suo errore defenderent; non tamen hoc fecerunt. Similiter credendum est quod inter tantam multitudinem essent aliqui relapsi, et aliqui, immo multi quoque pertinaces, et isti omnes essent tradendi curie seculari, et, per consequens, igni; et ex aliis non relapsis, nec poertinacibus, multi essent incarcerandi, et aliis penis multandi, ac eorum bona fisco applicanda, secundum iura moderna, quorum nihil illi sancti patres leguntur egisse; immo contrarium patet prima, questione quarta, Iudei. Et sic patet quod mitius egit illa sancta synodus, quamtum ad aliquid, sed non ita accuratius cum illis lapsis et prevaricatoribus legis et evangelii Christi, quam nunc per Ecclesiam agitur cum similibus. Hoc autem ideo erat, quia, ut dictum est, semper facta sunt additamenta, per que illa antiqua facta et statuta sunt postmodum successive declarata, polita, et in partem mutata, ac in partem quoque correcta et renovata; quamtum ad ea que videntur esse contraria aut diversa modernis statutis universalis Ecclesie de hereticis, et eorum fautoribus et receptoribus et filiis, per que, ut dictum est, sunt iam omnia reducta ad formam communem, absque aliqua differentia, tam iudaizantibus quam gentilizantibus, aut alias quocumque modo heretice prevaricantibus et errantibus, ac eorum fautoribus, receptoribus et filiis. Et sic per supradicta patet apertius quod illa facta et statuta sacri concilii Toletani magis fuerunt punitiones quedam illis tunc errantibus personaliter inflicte, quam decreta generalia omnibus ex Iudeorum genere credentibus, aut credituris non errantibus aut lapsis, imposita; et quod in partem fuerunt invalida, et quod non sunt extendenda, sed reverenter exponenda; et quod, licet sic fuerit tunc expediens aut necessarium, fieri tamen iam aliter et melius est ab Ecclesia universali provisum et statutum, per quod declarata, polita et limitata, ac im partem mutata, correcta et revocata sunt illa antiqua synodi Toletane statuta; et sic, quod pro necessitate temporis statutum fuit, cessante necessitate, cessavit pariter quod urgebat, cum iam melius aliquid et perfectius ab Ecclesia universali provisum est; et sic diversa statuta pro tempore congruentia promulgata sunt, secundum quod hec omnia superius iam tetigi et declaravi. Ex quibus patet esse sufficienter responsum ad argumentum ex Toletano concilio productum. Ad leges autem civiles satis quoque per supradicta constat esse responsum, quoniam, sicut dictum est, cum ipsis conciliis Toletanis adite fuerunt et ex eis habuerunt robur et auctoritatem, et dicte quoque leges conformari debent cum Dei lege et scriptura sacra ac ecclesiasticis decretis; nam lex que obviat sacre scripture et decretis Pape ac bonis moribus, nullius debet esse momenti, prout colligitur et notatur distinctione decima per totum, et specialiter capitulo quarto. Cuius ratio est, quia sicut dicit sanctus Thomas, Prima secunde questione nonagesima tertia, articulo tertio, lex eterna est ratio gubernationis in supremo gubernante, et quod omnes leges, in quamtum participant de ratione recta, in tantum derivantur a dicta lege eterna; hec autem legis eterne participatio, sicut dicit ibidem, questione nonagesima prima, articulo quarto, fit per legem naturalem, secundum proportionem capacitatis humane nature; per legem vero divinam fit participatio legis eterne altiori modo, scilicet, dirigendo in finem supernaturalem. Cum ergo leges Ecclesie sint quedam declaratio legis divine et legis nature, ac per hoc comprobentur quoque esse participatio quedam dicte legis eterne, consequens erit ut omnes humane leges conformari debeant legi divine, que continetur in sacra scriptura ac decretis et statutis Ecclesie, que dependent ex ea, necnon bonis moribus, que trahuntur et veniunt ex lege nature. Per hanc enim conformitatem ad legem divinam et Ecclesie statuta et bonos mores, consulere debent conditores dictarum secularium legum, legem eternam et eam participare eidemque conformari, iuxta dictum beati Augustini in libro de Vera Religione, ubi sic dicit: Conditor, inquit, legum temporalium, si vir bonus est et sapiens, illam ipsam consulit eternam legem, de qua nulli anime datum est iudicare, ut secundum eius incommutabiles regulas, quid sit pro tempore iubendum vetandumque discernat. Hec ibi. Si autem leges ille superius inducte, intelligerentur et servari deberent, prout isti emuli veritatis et gratie eas intelligunt, et debere servari contendunt, certum est quod essent contra legem divinam et contra Ecclesie decreta, necnon contra bonos mores, ac per consequens contra ipsam eamdem legem eternam, ex qua ista supradicta dependent, et quam participant et sequuntur; cum essent contra fidei integritatem, et contra communionem christianam, quia dividerent unam sanctam Ecclesiam catholicam, quam ex articulo fidei oportet esse unam et indivisam, sicut iam superius probatum fuit per multa capita. Et sic necessario concludi deberet quod non essent legitime et iuste, nam, sicut scribit beatus Augustinus in primo de Libero Arbitrio, in temporali lege nihil est iustum atque legitimum, quod non ex eterna lege homines sibi derivaverunt; et sic ergo dicte leges nullius essent momenti, sicut inductum est nunc superius, ex sacro canone, ac per consequens tamquam inique et iniuste damnande essent et abiiciende. Unde concludendum est quod sane et catholice debent intelligi, scilicet, sicut de statutis sacri concilii Toletani et de ipsismet legibus iam superius declaravi, et quod per alias leges civiles postmodum a regibus editas et scriptas sunt iam sane et catholice interpretate et declarate, aut correcte et revocate; sicut patere poterit luculenter discurrenti per dictas leges civiles a catholicis regibus postmodum editas, quas superius quadragesimo secundo capitulo adduxi.
Ecce, reverendissime pater et domine illustrissime, primam huius exigui operis partem, Deo auxiliante, completam, quam vestra sollers et provida pastoralis cura tanto expetivit ardore tantaque iussione me coegit ut facerem, sicut Deo amabilem pontificem decet, qui ex hominibus assumptus et pro hominibus constitutus, curam illorum habet in his que sunt ad Deum; ut sic vestra sancta ecclesia Toletana et plebs eius ab initio nascentis Ecclesie Deo semper devotissima et dicata, in qua novissime diebus istis, satana transfigurante se in angelum lucis, et id multipliciter procurante, huiusmodi dissensionis et schismatis facta sunt vulnera; nunc per vestram sanctam sollicitudinem et providentiam sanetur et redeat ad evangelice pacis et unitatis concordiam, ac deinde ad alias quoque ecclesias, velut ex ipso capite vestre excellentissime primatie hec medicina perveniat; usque adhuc enim nondum sana consistit, sed medicamentis salutaribus eget. Sed et satanas quoque, prout ego cognovi, non desinit eam semper expetere, ut velut triticum cribret ac corrumpat et maculet. Unde non inmerito necessaria est illi omni tempore vestra indeficiens sollertia vestraque salutaris et fervida vigilantia, non enim dormitabit neque dormiet qui custodit Israel, quia non dormitat nec dormit qui impugnat Israel; ad quod, si hec opuscula mea, que non sui merito, sed dignatione vestra, placuerunt, prestare aliquid poterunt, reverendissima paternitas vestra pensabit; mihi satis est peregisse mandata et non abscondisse misericordiam et veritatem Dei a concilio multo; neque in terra a Domino traditum confodisse talentum. Nam quemadmodum is qui non sibi traditum a Deo honorem usurpare contendit, culpari dignissimus est, ita et qui traditum sibi talentum repellere, et a se arcere molitur aliorum est criminum reus infidelitatis, scilicet, atque inobedientie. In templo ergo Dei offert unusquisque quod potest: alii aurum et argentum et lapides pretiosos; alii byssum et purpuram ac coccum offerunt et hyacinthum pretiosa donaria; mecum vero satis bene agitur si obtulero pelles et pillos caprarum exiguum munus et portiunculam parvulam, dum tamen cum Domino meo fidelis inveniar, cui sic tantummodo hanc meam oblationem pauperculam complacuisse desidero, ut aliquid de mea fidelitate humiliter liceat gloriari, scilicet, quamtum est illud nostri gloriosissimi patris Hieronymi, de Heliodoro scriptum: Heliodorus, inquit, presbyter domum amplissimam per modicum foramen aspiciens et temptans ostia clausa, clavemque non habens, vix paucas ad lucem producere valuit, sed que potuit fideliter enarravit. Quod mihi utinam conveniret; esset namque proculdubio pro omni munere acceptum. Perfecta est autem a me, Domino opitulante, hec pars prima, vespere Natalis Domini, ad vesperum, anni milesimi quadringesimi sexagesimi quinti, eiusdem Domini et Dei nostri Iesu Christi, in qua adversus eos disputatum est, qui utuntur ingenio non ad querendam gratiam et salutem tuendam, sicut sanctus nos commonet Ambrosius, sed ad alienam circunscribendam innocentiam, quod ipse condemnat; isti itaque terminum pro arbitrio suo prefigentes miserationis et gratie Christi secum non patiuntur omnes credentes esse consortes et coheredes in illa; iniustum esse, dicentes, ut qui ad vineam Ecclesie ad vesperam veniunt pari cum illis mercede donentur, qui ab antiquis diebus in fidei agone laborantes, per genus unde descendunt portasse videntur pondus diei et estus, quorum oculi ideo nequam sunt, quia Deus bonus est; ignorantes enim iustitiam Dei, et suam volentes statuere, iustitie Dei non sunt subiecti, nam finis legis Christus est, ad iustitiam omni credenti; omni ergo credenti dixit, ut neminem excluderet; et iterum: Deus est qui iustificat, et quis est qui condemnet? Hi ergo homines avaritie vel inanis glorie, aut certe presentium rerum cupidine invasi, per simile nomen iustitie Dei, iustitiam infamant pariter et impugnant, et ut solet letale poculum mellis dulcedine temperatum, suavitate fallente perimere, ita et hi, innocentium mentes occulta fraude seducunt. Quos ego, cum refellere vellem, necesse habui Christi iustitiam a seculis hucusque deductam, qua attingit a fine usque ad finem, fortiter et disponit omnia suaviter, in medium producere; ut hac certissima regula et celesti mensura condemnaretur istorum que videbatur esse et non erat vera iustitia, ne videretur hec eorum ficta iustitia et palliata perversitas preiudicata magis quam examinata, damnari, si non talibus copiosis rationibus et extensis fidei mysteriis longe lateque productis, arguta et convicta ac condemnata fuisset. Unde necessario procul et de ultimis finibus adducta sunt plurima. Dubia quoque aut obscura fuerunt adiunctis necessariis expositionibus declarata, ac per hoc non modicum extensa et dilatata. Multa etiam per totius libri processum repetita fuerunt ad conclusionem intentam, prout oportebat, inferendam, ac singulis quibusque capitulis, prout materia ipsa petebat, pluries applicandam et concludendam. In responsionibus quoque argumentorum necesse fuit multa superius tractata repetere, et ea ad dicta argumenta solvenda applicare. Ceterum me etiam ad plura alia negotia distractum et multipliciter occupatum, pluries coegit oblivio repetere aliqua que superius dicta fuerant ad alia subsequentia connectenda, et sic libri volumen crevit in summam, preter intentum quem ab initio institueram; que omnia, licet pro instituto opere, copiosius forte quam oportebat, pro rerum tamen magnitudine satis acta sunt breviter. Difficile est enim silvam legis ingresso singularum questionum materias segregare, cum altera sic alteram ramusculis quibusdam attingat, ut sine alterius inchoatione cepta nequeant explicari, aut certe, velut cortina cortinam in tabernaculi compositione, sic questio quoque in legis tractatu et expositione altera alteram trahat, et alia quoque trahatur ab altera. Igitur de veritate fidei, de mysterio Christi, de sacramento Ecclesie, de vasis gratie sacramentis Christi et Ecclesie, et de operatione eorum uniformi et equali, quamtum est de se, in regeneratione fidelium et iustificatione eorum et unanimitate et pace ac equali gratia et amore, librum implevi; quod, scilicet, fides sit una in substantia, ab origine mundi, quod sit necessaria omni credenti, et quod secum amplexetur semper et trahat sacrificium coniunctum; et quod sine eo fides ad salutem non valeat, quod successive quoque creverit fides ipsa, quamtum ad explicationem, usque dum Christus sua sacrata mysteria complevit, et ibi iam suum robur et totius complementi cumulum fecit; nec de cetero unquam erit mutanda in alterum statum altiorem aut magis explicatum et clarum, sicut crevit semper et claruit, usque ad iam dictum nostri Salvatoris adventum, et quousque fuit completum et explicatum eius sacrum mysterium; sed usque ad consummationem seculi permanebit in isto statu presenti, sibique succedet in gloria visio clara facie ad faciem et beata fruitio. De Cristo autem dictum est quod ipse sit agnus ab origine mundi in mysterio sanctorum occisus, in lege et prophetis promissus, et in sacrificiorum figuris multis modis representatus, a sanctis patribus desideratus, dilectus et speratus, sine cuius fide nullus unquam iustificatus est nec iustificabitur vivens. Novissime vero diebus istis fuit nobis datus et natus in carne visibilis, ac pro nobis oblatus, passus in cruce, de maledicto legis nos redimens, pro nobis in eadem factus maledictum; delens quoque sua sanctissima morte quod adversus nos erat chirographum decreti, quod erat contrarium nobis, tollens illud de medio et affigens cruci; legem quoque mandatorum decretis evacuans, et medium parietem macerie dissolvens, inimicitias nostras solvit in carne sua, duos nos condens in unum in semetipso, faciens utraque unum, constituens nos omnes proximos sibi in sanguine suo, reconcilians nos ambos in uno corpore Deo, factus pax nostra, ut per ipsum in uno spiritu ambo simul ad Patrem habeamus accessum, clamantes: Abba, Pater, quoniam pro omnibus nobis mortuus est Christus et omnibus nobis surrexit et vivit. Qui etsi mortuus est propter delicta nostra, surrexit tamen propter iustificationem nostram, et iam non moritur, et mors illi ultra non dominabitur, sed vivens Deo, ad eius dexteram sedet, ut appareat vultui Dei semper et interpellet pro nobis, ac sic nos facit consedere in celestibus secum, manens quoque nobiscum usque ad consummationem seculi, et quod hoc manifeste magnum est pietatis sacramentum, quod manifestatum est in carne, iustificatum est in spiritu, apparuit angelis, predicatum est gentibus, creditum est in mundo, assumptum est in gloria. De Ecclesia vero tractatum est quia semper sit una et indivisa columba, quam Christus sibi adquisivit sponsam per sanguinem suum, mundans eam lavacro aque in verbo vite, non habentem maculam neque rugam, nec aliquid eiusmodi, ut sit sancta et inmaculata; quod sit quoque sacramentum magnum Christi et Ecclesie, que est columna Dei vivi et firmamentum veritatis; quod sit etiam ex omnibus gentibus facta eius regina, et ex omnibus eius absque aliqua distinctione Christo sponso advocet cives, in quo nec circuncisio nec preputium aliquid valet, sed nova creatura; quod sit denique in hoc mundo archa diluvii ex omni genere hominum salvans Christo quos recipit; quod sit ad idem sagena ex omni genere piscans et congregans, usque dum ad litus finis perveniat, et eligantur boni in vasa, mali autem foras mittantur in exteriores tenebras; quod sit etiam Domini area continens et triturans bonos et malos, tamquam paleas et grana, quousque appareat ipse rex glorie iudicans et discernens, et ventilabrum habens in manu sua permundet hanc aream. De sacramentis autem tractatum est etiam quod sint vasa gratie conferta ex Christi gloriosa passione, per quem omnes fideles regenerantur in interiorem hominem et vite novitate donantur, ac mundari quotidie a sordibus vite mundane, et iustificari ac roborari in gratia merentur dignatione celesti; et quod eos sive etas in tempore, sive sexus discernat in corpore, in ipso tamen sacro fonte baptismi utero Ecclesie, omnes in unam pariat Ecclesia mater infantiam; omnesque unius iuris et gratie, atque eiusdem moris in domo inter semetipsam contineat et foveat, sicut facere decet matrem filiorum letantem. Ex quibus omnibus aliisque similibus constituta fuerunt apertius horum hominum deliramenta pestifera, et monstratum est illa esse conficta mendacia, qui sub nomine pietatis legis et fidei, segregare volunt a parilitate eiusdem iuris et gratie omnium aliorum fidelium Ecclesie, eos qui ad fidem Christi ex iudaismo venerunt aut venturi sperantur in posterum, illosque a ceteris fidelibus divisos ac supressos debere esse contendunt; cum profligatis primo hostibus fidei, qui foris sunt, hereticis, scilicet, et schismaticis, paganis atque Iudeis, in quibus vera religio christiana querenda non est, dum sic in sua damnatione permanserint; satis deinde ad liquidum patuit esse omnium fidelium Ecclesia unum Christi indivisum ovile, eos omnes et singulos equales legibus indistincte congregans, conservans et tenens, eosque, si erraverint, indistincte etiam sine personarum acceptione castigans et puniens; esse quoque unam sanctam Ecclesiam catholicam ex omnibus gentibus sibi credentibus factam reginam, nec terre particula aliqua vel alicuius populi gente possessionem Christi terminatam esse, sed quod a mari usque ad mare, et usque ad ultimum terre, in omni populo et in omni gente suum teneat principatum, nec sit Deus dissensionis, sed pacis, nec personarum acceptio locum habeat apud eum. Et quod vocamur ad eternam hereditatem, ut simus Christi coheredes, et in adoptionem filiorum veniamus, non sit meritorum nostrorum, sed gratie Dei, qui vult homines omnes salvos fieri et ad agnitionem veritatis venire, quique dedit eis omnibus et singulis potestatem filios Dei fieri, his qui credunt in nomine eius, quotquot recipere volunt eum. In quibus omnibus meum fuit citare testes, rationes, scilicet, ac testimonia legis et edicta doctorum adducere. Vestre vero reverendissime pater, erit de fide testium iudicare, et quid unumquodque contineat et habeat, librato examine definire ac certam de omnibus proferre sententiam. Omnes autem quotquot hoc opus lecturi sunt, obnixius exoro ne simplicitatem sensus in ambiguum retorqueant, neque alias, quam a me scripta fuerunt, ea, que in eo dicta sunt, trahant. Si autem aliquid est quod ipsis legentibus ambiguum videatur in verbis, ad sensus velint verba conferre, et si sensus concordaverint cum veritate, verba quoque ipsa debent cum ratione sincerissima perscrutati, et ad sensum ipsum referri et applicari. Sic ergo a simplicitate christiana academicus disputator abscedat, ut cum sensum tenuerit veritatis, non multum turbetur in verbis, neque paralogizetur in eis. Non enim verborum simplicitas, sed mali intellectus perversitas et obstinatio solet culpari. Quod si etiam post hoc cuipiam aliquid adhuc erroris scandalum subministret et inferat, consideret primo quod forte conscientie mee nullum tale generaretur scrupulum, qui scio qua mente dixerim illud, cuius rei mihi testis est Deus, quod nulla corrupta intentione aut favore vel odio, sed recta fide ac intentione sincera et grato animo, tamquam in ultimo articulo positus coram iudice Deo, scripserim illud pro fidei integritate ac pro pace ac catholica communione omnium fidelium. Deinde vero benigne intepretetur et corrigat quidquid illud sit, quod suspicionem erroris ingerat et inducat, considerans pariter quod in multum offendimus omnes, sed si quis in sermone non peccat, hic perfectus est vir. Nemo est etiam qui sibi tam arrogantem summam doctrine celestis assumat, ut putet se omnia mysteria ad liquidum comprehensa tenere, quippe cum Apostolus dicat: Qui ergo putat se aliquid scire, necdum scit quemadmodum oporteat scire. Nam, sicut noster gloriosus pater Hieronymus scribit, constat nullum hominem, excepto eo qui ob nostram salutem carnem dignatus est sumere, plenam habuisse scientiam et certissimam veritatem. Vos autem, o domine benignissime et magne pontifex Christi, cuius imperio hoc onus et laborem assumpsi, humillima supplicatione deposco ut dextera vestre magnifice protectionis defendat, quod vestra pia iussione completum est; nec sinat ut quisquam emulus evangelice pacis et cause huius fervidus inimicus scripturas sanctas et doctorum sanctorum mirifica dicta, que hic Deo inspirante conscripta sunt, ad ambiguos aut certe ad improbos sensus pro arbitrio suo retorqueat atque corrumpat, ac deinde per hoc me quoque laceret et confundat, sicut horum hominum moris est facere. Nam videre iam videor huiusmodi emulos pertinaces, contradictiones et contentiones inexorabiles parturientes; et quid mirum si hoc agere non formident, contra me homunculum tenuem, qui ipsum etiam nostrum patrem Hieronymum, lumen orbis terrarum, virum mirabilem tam dignum gloria, sepius infamare, reprehendere et lacerare, ac eum duplici errore reum asserere non timuerunt! Geminus, inquit ille, mihi error infigitur. Corrector vitiorum falsarius vocor. Et quid etiam dicam de nostro divo Augustino, doctore eximio, qui cum libros illos de Civitate Dei, toto orbe famosos scriberet, et necdum finiret, immo etiam ab ipso initio operis, iam contra ipsum emuli scribebant, sicut eo ipso ibidem teste monstratur, et opus id nondum completum aut examinatum vel intellectum, cum ipso auctore lacerare, reprehendere et condemnare parabant? Magna quoque me tenet admiratio cum Gregorium illum sanctissimum pastorum principem et pontificem summum, tanto odio et execratione emuli insecuti fuerint, ut post mortem eius magno ardore quererent libros eius ad comburendum tamquam hereticos et erroneos, nisi Deus mirabiliter providisset suo inefabili testimonio. Et hoc etiam in ipsa alma urbe, ubi sedes est Christi, et ubi esse debet fidei zelus, et totius religionis christiane optimum firmamentum! Non inmerito ergo me tenet magna defectio pro huiusmodi peccatoribus derelinquentibus legem Dei et sanctissimos doctores eius tam accerrime persequentibus. Unde merito timeo, et ego qui comparatione dictorum sanctorum sum velut stipula ante ventum. Ad domum ergo refugii et turrem fortitudinis inexpugnabilem me converto, summum, scilicet, pontificem sanctissimum, dominum nostrum generalem, vicarium Iesu Christi, et totius orbis terrarum rectorem et verissimum correctorem, qui evangelicas et apostolicas ac perinde aliorum eas sequentium sanctorum patrum sententias debet usque ad animam et sanguinem confirmare, ac per consequens protegere et roborare; cuius apostolice correctioni et sancte matris universalis Ecclesie, cuius fides numquam deficiet, et contra quam prevalere non poterunt porte inferi, me et opus istud ac quecumque alia opuscula mea, in omnibus et per omnia submitto ex nunc humiliter et devote, cum ad eius sanctitatem quacumque ex causa contigerit pervenire. Ad ultimum vero ad ipsum gloriosissimum Iesum, Deum et Dominum nostrum, lapidem angularem, me refero et committo, qui fecit utraque unum; qui licet ab edificantibus fuerit reprobatus, tamen factus est in caput anguli, ubi firmissimus manet et in eternum manebit, cuius mysteriis sacratissimis hic totus impletus est liber; quem et memetipsum humillime commendo cum omni fiducia sue invictissime protectioni nunc et in perpetuum. In quem lapidem angularem, qui impegerit, confringetur; super quem vero ipse ceciderit, conteret eum; quia sive aliqui persequantur Ecclesiam, ac per consequens Christum, in ea deficient tamquam si confringantur; sive etiam ipsa Ecclesia Christi eos persequatur, similiter deficient et cadent, nec ei resistere poterunt ullo modo. Veni, ergo, Domine Iesu, et iudica causam tuam, cuius vultum desiderat universa terra; qui velut rex pacificus magnificatus es super omnes reges terre, sicut de te in hac tua sanctissima nativitate altissime canit sancta mater Ecclesia. Sume, ergo, arma et scutum, et exsurge in adiutorium mihi; da pacem populo quem redemisti, et exaltare super omnes gentes; redde retributionem superbis, ut ex hoc sit tibi laus, honor et gloria, cum Patre et Spiritu Sancto, per infinita seculorum secula. Amen.
Explicit.
Placeat Altissimo.