Selecciona una palabra y presiona la tecla d para obtener su definición.
Indice


Abajo

Nuevas fuentes para escribir la historia de los hebreos españoles. Bulas y breves inéditos de Inocencio VIII y Alejandro VI

Fidel Fita Colomé







––––––––   561   ––––––––

La historia general y crítica de la Inquisición española no se ha hecho. Concretándome á los años postreros del siglo XV, cuando aquella institución agigantada y compacta por el genio sublime de una mujer1, exterminó de España el judaismo2,

––––––––   562   ––––––––

¿cómo no lamentar que casi todos los documentos fundamentales, sobre los cuales debe estribar el juicio circunspecto é imparcial del historiador, se malogren ó desestimen por efecto, ora del olvido que sufren, ora de la oscuridad que los envuelve? Corto, pero positivo servicio á la ciencia histórica me lisonjeo de haber prestado en esta demanda, ofreciendo para su publicación algunos artículos: Un canónigo judaizante, quemado en Córdoba3; El judío errante de Illescas4; La verdad sobre el martirio del santo Niño de la Guardia, ó sea el proceso y quema (16 Noviembre, 1491) del judío Jucé Franco en Ávila5; Carta de seguridad (16 Diciembre, 1491) que dieron los Reyes Católicos á los judíos de Ávila6; La Inquisición toledana: Relación contemporánea de los autos y autillos que celebró desde el año 1485 hasta el de 15017; Sentencia, quema y sambenito de Hernando de la Rivera8; La Inquisición en Jerez de la Frontera y los sambenitos en el templo de Santo Tomás de Avila9; Bulas inéditas de Sixto IV é Inocencio VIII10.

Prosigo.


ArribaAbajo La Inquisición de Sevilla. Provisiones inéditas de Alejandro VI

Opinó el Sr. Amador de los Ríos11 que la bula del 11 de Febrero de 148212, se expidió al intento de crear el Consejo Supremo de la Inquisición y otorgar á Torquemada un poder presidencial, que iba á cambiar sustancialmente la organización del Santo Oficio. Llorente no incurrió en ese error13, pero sí en

––––––––   563   ––––––––

otro, mucho más grave. Pretende que el breve del 13 de Agosto de 148314 paralizó por completo la acción de la bula del 2 de Agosto despachada en favor de algunos encausados por la Inquisición de Sevilla15; y se revuelve contra la Santa Sede en estos términos16:

«La dernière bulle17 était évidemment contraire à tout ce que le pape avait réglé, d'après l'avis des cardinaux18, par celle du 25 mai; cependant cette considération n'était pas capable d'arrêter la cour de Rome19. Les circonstances où l'on se trouvait, permettaient de s'enrichir avec les nouveaux chrétiens d'Espagne; et cet avantage semblait au pape, trop précieux pour tenir plus long-temps à ses propres décrets. Néanmoins, comme il ne pouvait se dissimuler le mauvais effet que cette bulle avait produit, et prévoyant que Ferdinand ne manquerait pas de s'en plaindre, il lui écrivit le 13 du même mois, qu'ayant reconnu que la bulle avait été expédieé avec trop de précipitation, il avait jugé convenable de la révoquer20. Mais dans quelle circonstance le pape prenait-t-il ce parti? C'était lorsque les malheureux nouveaux chrétiens, dépouillés et trompés par la cour de Rome auraient inutilement reclamé le prix des absolutions qu'elle leur avait accordé[e]s,



––––––––   564   ––––––––

»Jean de Séville, l'un de ceux qui avait contribué à obtenir cette bulle, la présenta le 7 janvier 1484, à D. Garcia de Meneses, archevêque21 d'Evora, en Portugal, en demandant que d'après un article qui s'y trouvait, il en fît faire une copie authentique, qui pût servir comme l'original à tous ceux qui voudraient la faire valoir devant les juges de l'Inquisition de Séville, ou des autres villes du royaume. L'archevêque chargea Nuno Lorente, prêtre d'Evora, notaire de son archevêché, d'en délivrer des copies authentiques à tous ceux qui en demanderaient, les reconnaissant pour valables, après avoir vérifié qu'il n'existait dans l'original aucun défaut ni aucun indice qui dût le faire regarder comme faux ou comme altéré.

»Cette conduite de l'archevêque fut inutile22: Jean de Séville et les autres condamnés par contumaces, furent forcés de se présenter au juge d'appel, D. Inigo Manrique, et ils subirent le funeste sort qu'il était facile de prévoir d'après l'esprit, qui regnait alors23. Ferdinand était bien aise de voir se consolider le système des confiscations qu'il venait d'établir24, et les inquisiteurs de leur côté, étaient trop interessés à ce que leur manière de procéder ne parût pas irrégulière. Le pape seul pouvait rémédier à un si grand mal, en confirmant les dispositions de sa dernière bulle; mais il craignit de déplaire à Ferdinand sur un point aussi délicat, quoiqu'il eut reconnu plusieurs fois25 l'injustice

––––––––   565   ––––––––

et la cruauté des inquisiteurs. Il songea seulement à donner à l'Inquisition d'Espagne une forme stable, et il y parvint la même année26


12 Agosto 1493. Breve de Alejandro VI á los Ordinarios é Inquisidores de España decidiendo el largo pleito eclesiástico, al que dió lugar la bula de Sixto IV sobre los reconciliados de la ciudad y diócesis de Sevilla.- Archivo histórico nacional, Libro de breves y bulas apostólicas originales, tomo I, núm. 48.

ALEXANDER · PP · VI

Dilecti filii, salutem et apostolicam benedictionem.

Sicut accepimus, cum alias petrus tunc iuratus et executor Civitatis Ispalensis et Francisca eius uxor, et nonnulli alii eiusdem Civitatis et diocesis, de heresis et apostasie criminibus delati ac legitime convicti et forsan condemnati fuissent, ipsi Petrus et Francisca ceterique alii sui complices, rectum indicium fugientes et errores suos paliare volentes, sub pretextu quarundam frivolarum appellationum per eos interpositarum, a fe. re. Sixto papa IIII predecessore nostro quasdam litteras27 preter formam iuris impetrarunt, per quas ad secretam et generalem errorum suorum ac heretice pravitatis et iudaice superstitionis abiurationem admitti ac excommunicationis aliisque ecclesiasticis sententiis et censuris ac penis, quas propterea incurrerant, in utroque foro absolvi mandabantur, et a vestra iurisdictione et potestate ac superioritate eximebantur, prout in dictis litteris plenius continetur, certis subexecutoribus deputatis, quorum alter, huiusmodi

––––––––   566   ––––––––

litterarum vigore ad nonnullos processus ac censurarum fulminationes contra vos et quemlibet vestrum processit, vobis ad hoc minime vocatis ac requisitis, in grave eiusdem officii inquisitionis detrimentum et scandalum plurimorum.

Nos igitur cupientes ut officium inquisitionis huiusmodi recte et absque aliquo impedimento exerceatur, Discretioni vestre tenore presentium, motu proprio, committimus et mandamus quatenus dictis litteris et illarum vigore secutis alias quam in forma iuris, abiuratione et inhibitione ac censurarum fulminatione, que omnia pro infectis haberi volumus, etiam si motus proprii et certe scientie vel alias clausulas fortiores contineant, non obstantibus, contra petrum et Franciscam predictos ceterosque alios in predictis litteris Sixti nominatos, et quemlibet eorum, prout de iure fuerit faciendum procedatis, facientes quod decreveritis debite executioni demandari.

Datum Rome, apud Sanctum petrum, sub annulo piscatoris die XII augusti M.CCCCLXXXXIII. Pontificatus nostri Anno Primo.

Al pié: B. floridus.

Al dorso: Dilectis filiis inquisitoribus heretice pravitatis et locorum ordinariis in hispanie partibus constitutis.

12 Marzo 1494. Á los Reyes Católicos. Decide Alejandro VI que los bienes confiscados á los sobredichos conversos, lo fueron en buena ley.- Tomo cit., núm. 50.

ALEXANDER. PP. VI.

Charissimi in christo filii nostri, salutem et apostolicam benedictionem.

Sicut accepimus, cum alias Petrus tunc Juratus et executor civitatis Ispalensis et Francisca eius uxor ac nonnulli alii eiusdem Civitatis et diocesis, de heresis et apostasie Crimine apud inquisitores heretice pravitatis in dicta Civitate et diocesi deputatos delati, ac propter eorum fugam per edictum publicum citati et moniti fuissent ut infra competentem tunc sibi prefixum terminum coram eisdem inquisitoribus de fide responderent, rectum judicium declinare ac errores suos paliare volentes, sub pretextu et colore quarumdam frivolarum appellationum per eosdem citatos

––––––––   567   ––––––––

interpositarum ad fe. re. Sixtum Quartum predecessorem nostrum confugerunt; a quo per importunitatem et obreptitie quasdam litteras preter formam juris impetrarunt, quibus ad secretam et generalem errorum suorum ac heretice et judayce pravitatis abiurationem admitti ac ab excommunicationis aliisque ecclesiasticis Sententiis censuris et penis quas propterea incurrerant in utroque foro absolvi mandabantur, a jurisdictione dictorum inquisitorum et quoruncunque28 aliorum judicum eximebantur, prout in dictis litteris plenius continetur, certis executoribus deputatis. Quarum quidem litterarum vigore, venerabilis frater Episcopus Elborensis29 prefatos Petrum et franciscam eius uxorem ac reliquos in predictis litteris Sixti nominatos absolvit, dictis inquisitoribus ad id minime citatis aut vocatis; Et nihilominus eisdem inquisitoribus et quibuscunque aliis judicibus ne contra eosdem absolutos aut eorum aliquem procederent sub certis censuris et penis inhibuit. Cum autem inquisitores prefati simul cum ordinario loci procedentes huiusmodi Reos fugitivos per clara juditia ac legitimas probationes de prefato crimine heresis et apostasie a fide culpabiles repperissent, eosdem jure exigente hereticos et appostatas diffinitive pronuntiando declararunt. Quorum sententia in Statuas absentium fuit executioni mandata, bonis eorumdem hereticorum fisco applicatis. Sed nihilominus nonnulli ex predictis condempnatis, predicte absolutioni nulliter et preter formam juris attemptate i[n]nitentes Sententiam prefatorum inquisitorum retractare ac bona que amiserant recuperare contendunt, in grave eiusdem officii inquisitionis detrimentum et scandalum plurimorum.

Nos igitur considerantes quod fe. re. Innocentius papa VIII predecessor noster omnes et quascunque litteras et previlegia, tam ab eo quam a fe. re. Sixto Papa quarto etiam predecessore nostro quamplurimis de predicto crimine suspectis et diffamatis super eorum exemptione a potestate et jurisdictione Inquisitorum, necnon abiurationibus errorum suorum aliter quam in forma juris faciendis, ac alias diversimode concessas et quibusvis

––––––––   568   ––––––––

judicibus directas, et quas dirigi contingeret, sum inde sequutis, Motu proprio et ex certa sua scientia per suas litteras universis et singulis locorum ordinariis et inquisitoribus heretice pravitatis in Regnis et Dominiis vestris predictis apostolica auctoritate deputatis directas30, quarum tenores ac si de verbo ad verbum insererentur haberi volumus pro sufficienter expressis, cassavit et anullavit ac pro infectis haberi voluit, Cupientesque ut offitium inquisitionis huiusmodi prosperetur et absque aliquo impedimento exerceatur, quodque per inquisitores et locorum ordinarios rite pronuntiatum est perpetue debeat firmitatis robur obtinere, Motu proprio et ex certa nostra scientia processus habitos et sententias contra predictos hereticos latas, quatenus iuste processum est, approbantes et confirmantes, tam huiusmodi condempnatis quam eorum pretensis heredibus et successoribus super eadem condempnatione ac bonorum confiscatione perpetuum silentium imponimus per presentes, Litteris Sixti predictis quarum tenores presentibus pro expressis haberi volumus et illarum vigore sequutis aliter quam in forma juris, Abiuratione et inhibitione ac absolutione et processuum ac Sententiarum fulminatione, necnon dictis appellationibus, que omnia pro infectis haberi volumus etiamsi Motus proprii et certe scientie vel alias clausulas fortiores contineant, aliisque in contrarium facientibus non obstantibus quibuscunque.

Datum Rome apud Sanctum Petrum Sub Annullo piscatoris, die Duodecima Martii, Anno A nativitate Domini M.CCCCºLXXXXºIIIIº, Pontificatus nostri Anno Secundo.

Al pié: B. Floridus.

Al respaldo: Charissimis in Christo Filiis nostris Ferdinando Regi et Helisabeth Regine Castelle, Legionis, Aragonum et Granate Illustribus.

La cuestión suscitada por la bula y el breve de Sixto IV (2 y 13 Agosto, 1483), que no sin arrojo temerario se atrevió Llorente á resolver, entra con estos dos breves de Alejandro VI en nueva esfera de discusión.



––––––––   569   ––––––––

Sabíamos, que Juan de Sevilla, vecino acaudalado de Jerez de la Frontera, acusado como judaizante en 1481, no acudió á la cita y comparecencia ante los inquisidores Fray Miguel de Morillo y Fray Juan de San Martín. Fugóse de Andalucía y se avecindó en Évora de Portugal. Fué procesado ausente; y condenado, sus bienes se adjudicaron al fisco. Procedióse á la confiscación, no sin agravio del municipio de Jerez; el cual acudió en queja á los Reyes, cuya respuesta está fechada en Valencia á 6 de Diciembre de 148131. No se descuidó por su parte Juan de Sevilla, ni otros que se hallaban en igual caso, fugitivos de la ciudad y diócesis Hispalense. Entre ellos se contaban los cónyuges Francisca y Pedro, que al tiempo de su evasión era Jurado y Fiel ejecutor de la capital andaluza. De sus apelaciones hizo mérito Sixto IV, escribiendo á los Reyes en 29 de Enero de 148232.

El Papa los absolvió, admitiéndolos á reconciliación secreta, cuya ejecución cometió al obispo de Évora. Mas como los inquisidores apostólicos de Sevilla no fueron citados ni llamados para conocer de la reconciliación, se desentendieron de ella; y llegaron al extremo del último rigor, procediendo ya de acuerdo con la Inquisición diocesana33.

Falta saber, para bien despejar la cuestión, en qué día tuvo lugar la quema (en estatua) de los cónyuges sobredichos sobre el campo de Tablada entre las imágenes de los cuatro profetas. Sus nuevas quejas y lamentaciones en Roma, diciendo que no podían resolverse á tomar el partido de presentarse á los PP. Morillo y San Martín, por temor de que el rigor con que serían tratados, excedería los límites del Derecho y de que no se les daría salvoconducto, ó resguardo competente, no parecerán del todo frívolas, si se atiende á lo que escribieron desde su castillo de Triana los Padres (30 Mayo, 1484) al municipio de Jerez34: «É quanto á lo otro de los conversos absentados, que querrían seguro para bolver á esa çibdad con propósito de se reconçiliar, porque nos paresçe

––––––––   570   ––––––––

que cunple á serviçio de dios é de sus altesas, é por contenplacion vuestra, nos los aseguramos para que puedan bolver á estar en esa çibdad sin temor que serán presos por nuestro mandado, fasta que, si plase á dios, vamos á esa çibdad, é veamos sus confesiones. É sobre todo, Señores, vos rogamos ayays recomendado la honrra deste santo ofiçio, é no consintays que los que deste linaje ay bolvieren sean maltratados».

Sixto IV, en su bula del 2 de Agosto de 1483, expone con bastante claridad la situación de la causa pendiente ante su fallo supremo35: «tamen per Inquisitores et Ordinarium prefatos, seu ab eo deputatos, contra tales absolutos et qui in vim litterarum huiusmodi absolvi et reintegrari possint et debeant, processum extitit hactenus, et proceditur in dies, in opprobrium absolutorum et absolvi debentium et petentium huiusmodi, statuis quibusdam, eorum nomina designantibus, per curiam secularem concrematis.» No es verdad, sino falsedad evidente, que las primeras apelaciones en todo este negocio comenzasen después de haberse expedido la bula del 25 de Mayo del mismo año. Ni es menos frágil é insubsistente el otro pié sobre el cual asentó Llorente el sistema de su acusación odiosa contra la Curia romana. La bula del 2 de Agosto de 1483, ni fué revocada por Sixto IV, ni fué completamente inútil para la causa de los conversos. Tuvo más de diez años en jaque á la Inquisición de Sevilla. Con arreglo á ella36, el subejecutor del obispo de Évora fulminó censuras contra los inquisidores; y estos para sustraerse al rayo del anatema, no se acogieron á decir que la bula fué revocada, ó anulada directamente por Sixto IV, sino que fué obrepticia.

Si en realidad fué obrepticia, ú obtenida bajo el supuesto de frívolas exageraciones, no lo decide Alejandro VI. Refiere (sicut accepimus) la alegación por parte de los inquisidores, que no le basta para fallar el pleito. Atiende á la bula de Inocencio VIII, despachada en 17 de Mayo de 148837; pero tampoco ignoraba las reclamaciones que debió suscitar, como lo testifican las bulas

––––––––   571   ––––––––

del 7 de Septiembre del mismo año, dirigidas á los inquisidores apostólicos de Sevilla, es decir, á Juan Fray de San Martín y al Dr. Tristán de Medina, lo propio que al vicario general del arzobispo D. Diego Hurtado de Mendoza. En ellas se ventilaba la causa de los apelantes Pedro Remón y Pedro Pinto. Su resumen, publicado por Ripoll38, es desgraciadamente tan lacónico, que nos impide llegar á conclusiones más amplias y luminosas. El afán de abreviar el texto de los documentos conduce no rara vez los pasos de la crítica á callejones sin salida.

En el acuerdo definitivo de Alejandro VI pesa mayormente la razón de que el Santo Oficio se pueda ejercer con rectitud y expeditamente (ut officium inquisitionis huiusmodi recte et absque aliquo impedimento exerceatur). Antes de calumniar á la Santa Sede por la supuesta facilidad, llena de cruel avaricia, con que dicen daba y revocaba las exenciones, deben los que á tanto se atreven no seguir á Llorente, tomando á bulto las ideas, á granel los actos, y pérfida ó neciamente los documentos. La claridad y distinción, en toda ciencia recomendables, son propiedades soberanamente prácticas y esenciales de la Jurisprudencia. No conviene perder de vista que el curso ordinario de la Inquisición creaba en favor del fisco derechos, directa y propiamente emanados de la potestad civil. Esta y las otras penas, como la de infamia, privación de cargos y honores, desde el punto que la Inquisición había obrado legalmente en justa y debida forma, no eran ya del resorte jurídico, sino suplicativo, del Papa cerca de los Reyes. Así se explica sin tropiezo la oportuna equidad de la bula siguiente.

29 Agosto 1497. Atiende Alejandro VI á la exposición razonada de los Reyes, declarando que la validez de las absoluciones y rehabilitaciones, concedidas por la Sede apostólica á los que han sido justamente condenados y públicamente penitenciados por la Inquisición, debe entenderse en el fuero de la conciencia.- Tomo cit., núm. 54.

Alexander episcopus, servus servorum dei, ad futuram rei memoriam.

Solet Romanus Pontifex ea que per eum et sedem apostolicam concessa fuerunt interdum revocare et annullare prout rerum et temporum qualitate pensata id in domino conspicit salubriter expedire. Sane pro parte Carissimi in christo filii nostri Ferdinandi Regis et Carissime in christo filie nostre Helisabet Regine Hispaniarum Catholicorum nobis super exhibita petitio continebat quod postquam in Regnis et dominiis suis contra hereticos et a fide apostatas processum fuit, multi ex hiis qui heretici declarati et ut tales condemnati et quorum etiam statue combuste fuerunt, quorum nonnulli extra Regna et dominia huiusmodi aufugerunt, necnon aliqui qui errores suos confessi publicam penitentiam fecerunt, aliquas absolutiones ab eorum excessibus et crimine heresis ac fide Apostasie huiusmodi, necnon dispensationes ac rehabilitationes et a dilectorum filiorum beretice pravitatis Inquisitorum iurisdictione exemptiones a nobis obtinuisse dicuntur, quarum pretextu in dies ad priora dilabuntur non sine pernitioso exemplo et scandalo plurimorum. Quare pro parte Regis et Regine predictorum nobis fuit humiliter supplicatum ut dispensationes rehabilitationes et exemptiones predictas revocare cassare et annullare, aliasque in premissis oportune providere de benignitate apostolica dignaremur.

Nos igitur, qui scandalis ne eveniant, quantum cum deo possumus, libenter obviamus, huiusmodi supplicationibus inclinati, rehabilitationes dispensationes et exemptiones predictas sic condemnatis et declaratis ac qui publicam penitentiam huiusmodi fecerunt concessas, et litteras super illis confectas duntaxat, etiam quascunque clausulas derogatorias in se contineant, auctoritate apostolica et ex certa scientia tenore presentium revocamus cassamus et annullamus, Decernentes rehabilitationes dispensationes et exemptiones predictas vigore absolutionum concessarum

––––––––   573   ––––––––

huiusmodi, quas quoad forum conscientie duntaxat et non alias in suis robore et efficacia permanere volumus, nemini de cetero suffragari possesive debere, Non obstantibus premissis ac Constitutionibus et ordinationibus apostolicis ceterisque contrariis quibuscunque.

Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre revocationis cassationis annullationis constitutionis et voluntatis infringere vel ei ausu temerario contraire. Siquis autem hoc attemptare presumpserit, indignationem omnipotentis dei ac beatorum Petri et Pauli Apostolorum eius se noverit incursurum.

Datum Rome, apud Sanctum petrum, Anno Incarnationis dominice Millesimo quadringentesimo nonagesimo septimo, Quarto kalendas Septembris, Pontificatus nostri Anno Sexto.

Al pie: L. Podocatharus.

Al respaldo: P. Tuba.- R.ta apud me L. Podocatharum.

Cuelga la bula plúmbea de una trencilla, formada con dos cordones, amarillo y encarnado, de seda.




ArribaExenciones del rigor inquisitorial en favor de los Reyes. Bulas y breves inéditos de Inocencio VIII y Alejandro VI

Rainaldi, continuador de Baronio, publicó39 un breve notabilísimo de Inocencio VIII, dirigido á los inquisidores de España y fechado en 15 de Julio de 1485.

«Inquisitoribus haereticae pravitatis in regno Hispaniae.

Dilecte fili40 salutem etc. Accepimus esse nonnullos in regno isto haereticos, non tamen publicos, qui libenter ad catholicae fidei gremium redirent, si hareticae eorum pravitatis abjuratio secrete admitteretur, cum sint viri satis honorabiles et non parvae existimationis. Itaque desiderantes cunetorum animas omnipotenti

––––––––   574   ––––––––

Deo lucrifacere, vobis per praesentes committimus et facultatem desuper concedimus, ut cujusmodi41 conditionis haereticos, qui nunc istic reperiuntur, vel in posterum reperientur ad occultam et secretam abjurationem admittere, et ad catholicae fidei veritatem et reconciliationem reducere valeatis; ita tamen quod abjuratio ipsa fiat praesentibus et audientibus charissimis in Christo filiis nostris Rege et Regina Castellae Legionis et Aragonum illustribus, ne illi si forsan, quod absit, in pristinum errorem reinciderent poenam relapsorum possint aliquo praetextu subterfugere, etc., Non obstantibus, etc.

Dat. Romae apud S. Petrum die XV. julii MCCCCLXXXV. pontificatus nostri anno I.»



El motivo, primero y principal, de la exención privilegiada, se funda en el propuesto por la bula de Sixto IV42, fechada en 2 de Agosto de 1483.

El segundo se toma de la seguridad, que debían dar con su presencia los Reyes, de que las reconciliaciones secretas no prestarían ocasión de reincidencia en el delito; ó bien, que en caso de reincidencia no quedaría pretexto alguno para negar la primera abjuración y evadir la pena horrenda, incursa por el relapso.

Otro motivo, que el breve sobreentiende, era que á los Reyes pertenecía condonar la pena civil, que la reconciliación pública llevaba consigo43.

Refléjase en este breve (15 Julio, 1485) cierto espíritu de mansedumbre, ó de lenidad relativa, que pronto habían de frustrar los asesinos (15 Septiembre) de San Pedro Arbués. Á la historia crítica pertenece inquirir si algunos de los conversos, que ocupaban puestos honorables y se acogieron al indulto de reconciliación secreta, tomaron parte alevosa en aquella tragedia, de que fué teatro sangriento la catedral de Zaragoza.



––––––––   575   ––––––––

11 Febrero 1486. Á los Inquisidores apostólicos en todos los Estados y Señoríos de los Reyes Católicos. Les concede que de mancomún con la Inquisición diocesana puedan admitir á reconciliación secreta 50 personas en presencia de los monarcas.- Tomo cit., núm. 29.

Innocentius episcopus, servus servorum dei, Dilectis filiis, Inquisitoribus heretice pravitatis in universis Regnis atque Dominiis Carissimo in christo filio nostro Ferdinando et Carissime in christo filie nostre Helisabeth Regine Castelle et Legionis Illustribus ubilibet subiectis per sedem apostolicam deputatis, Salutem et apostolicam benedictionem.

Cum, sicut accepimus, reperiantur nonnulli in Regnis et Dominiis predictis a via veritatis in heretice superstitionis invium prolapsi qui, si possent ad reconciliationem secrete admitti, libenter ad fidei Catholice unitatem recurrerent et errorem suum abiurarent; Nos cupientes animarum eorumdem ne propterea ab eorum bono proposito retrahantur saluti consulere, vobis et cuilibet vestrum ut, assumptis vobiscum locorum Ordinariis seu eorum Vicariis aut Officialibus vel Deputatis ab eis, Quinquaginta personas huiusmodi [in] heretice superstitionis invium prolapsas, abiurata heresi ad fidem Orthodoxam confugere volentes, in presentia tamen Regis et Regine predictorum ad secretam reconciliationem admittere libere et licite possitis plenam liberam et omnimodam auctoritate apostolica tenore presentium concedimus facultatem, Non obstantibus Constitutionibus et ordinationibus apostolicis, necnon omnibus illis que in litteris desuper emanatis concessum est non obstare, ceterisque contrari is quibuscunque.

Datum Rome, apud Sanctum petrum, Anno Incarnationis dominice Millesimo quadringentesimo octuagesimo quinto, Tertio Idus Februarii, Pontificatus nostri Anno Secundo.

Al pie: P. Tuba.- Sobre el doblez inferior: Hie. Balbanus.

Sobrescrito: Dilectis filiis Inquisitoribus heretice pravitatis in Universis Regnis atque Dominiis Carissimo in christo filio nostro Ferdinando Regi et Carissime in christo filie Elisabeth Regine Castelle et Legionis Illustribus ubilibet subiectis per sedem apostolicam deputatis.

Cuelga la bula de plomo.



––––––––   576   ––––––––

31 Mayo 1486. Hace extensiva la gracia, concedida por la bula del 11 de Febrero, al caso de preceder en ausencia de los Reyes su autorización ó mandato; bien diesen juntos la autorización, bien solamente el Rey ó la Reina.- Tomo cit., núm. 33.

Innocentius episcopus, servus servorum dei, Dilectis filiis Inquisitoribus Heretice pravitatis in Universis Regnis atque Dominiis Carissimo in christo filio nostro Ferdinando Regi et Carissime in christo filie nostre Elisabeth Regine Castelle et Legionis Illustribus ubilibet subiectis per sedem apostolicam deputatis, Salutem et apostolicam benedictionem.

Dudum siquidem per nos accepto quod reperiebantur nonnulli in Regnis et Dominiis predictis a via veritatis in Heretice superstitionis invium prolapsi qui, si44 possent ad reconciliationem secrete admitti, libenter ad fidei Catholice unitatem recurrerent et errorem suum abiurarent, Nos vobis et cuilibet vestrum ut, assumptis vobiscum locorum Ordinariis seu eorum Vicariis aut Officialibus vel deputatis ab eis, Quinquaginta personas, in huiusmodi Heretice pravitatis invium prolapsas, abiurata heresi ad fidem Orthodoxam confugere volentes, in presentia Regis et Regine predictorum ad secretara reconciliationem admittere possetis plenam per alias nostras litteras concessimus facultatem, prout in illis plenius oontinetur. Cum autem, sicut accepimus, contingere posset quod Rex et Regina prefati huiusmodi reconciliationi semper iuteresse non possent, Nos cupientes ne propterea, si aliqui vellent ad huiusmodi reconciliationem admitti, eorum bonum propositum retardaretur et interim forsan ab illo retrahantur, oportune providere, vobis et cuilibet vestrum per presentes quod dictas Quinquaginta personas ad huiusmodi reconciliationem admitti volentes etiam in absentia Regis et Regine predictorum, de eorum vel alterius ipsorum tamen voluntate et consensu, admittere, alias in omnibus et per omnia iuxta dictarum litterarum continentiam et tenorem, libere et licite possitis plenam et liberam concedimus facultatem, Non obstantibus premissis ac Constitutionibus et ordinationibus apostolicis, necnon

––––––––   577   ––––––––

omnibus illis que in litteris predictis voluimus non obstare, ceterisque contrariis quibuscunque.

Datum Rome, apud Sanctum petrum, Anno Incarnationis dominice Millesimo quadringentesimo octuagesimo sexto, Pridie kalendas Junii, Pontificatus nostri Anno Secundo.

Al pie y al respaldo, como en la bula anterior. El sello de plomo se arrancó y ha desaparecido.

5 Julio 1486. Extiende la gracia sobredicha á la reconciliación secreta de los difuntos, condonando á su memoria la infamia, y la cremación pública á sus despojos mortales.- Tomo cit., núm. 34.

Innocentius episcopus, servus servorum dei, Dilectis filiis Inquisitoribus Heretice pravitatis in Universis Regnis atque Dominiis Carissimo in christo filio nostro Ferdinando Regi et Carissime in christo filie Elisabeth Regine Castelle et Legionis Illustribus ubilibet subiectis per sedem apostolicam deputatis, Salutem et apostolicam benedictionem.

Cum, sicut accepimus, reperiantur nonnulli in Regnis et Dominiis predictis a via veritatis in heretice superstitionis invium prolapsi, qui vellent si possent ad reconciliationem secrete admitti et errorem suum abiurare, Nos cupientes animarum eorumdem ne propterea ab eorum bono proposito retrahantur saluti consulere, vobis et cuilibet vestram ut, assumptis vobiscum locorum Ordinariis seu eorum Vicariis aut Officialibus vel deputatis ab eis, Quinquaginta personas tam ecclesiasticas quam seculares ex Regnis et dominiis predictis in huiusmodi heretice superstitionis invium prolapsas, quas prefati Rex et Regina aut quilibet eorum duxerint nominandas, abiurata heresi ad fidem Orthodoxam confugere volentes ad secretam reconciliationem, etiamsi contra eas sint attestationes recepte, admittere ac cum eis earumque filiis christianam fidem observantibus ut obtenta per eos beneficia ac officia tam ecclesiastica quam secularia retinere, ac alia eis imposterum conferenda et concedenda quecunque quotcunque et qualiacunque fuerint recipere et similiter retinere libere et licite possint, dispensare abolereque omnem inhabilitatis et infamie maculam sive notam ex premissis provenientem, eosque in pristinum suum statum restituere reponere et plenarie reintegrare,

––––––––   578   ––––––––

ac hereticorum defunctorum corpora exhumare et igni tradi facere libere ac licite possitis, plenam liberam et omnimodam auctoritate apostolica tenore presentium concedimus facultatem, Non obstantibus premissis ac Constitutionibus et ordinationibus apostolicis, necnon omnibus illis que in litteris apostolicis alias vobis directis concessum est non obstare, ceterisque contrariis quibuscunque.

Datum Rome, apad Sanctum petrum, Anno Incarnationis dominice Millesimo quadringentesimo octuagesimo sexto, Tertio Nonas Julii, Pontificatus nostri Anno Secundo.

Al pie: P. Tuba. En el doblez superior: Hie. Balbanus.

Sobrescrito: Dilectis filiis Inquisitoribus Heretice pravitatis in Universis Regnis atque Dominiis Carissimo filio nostro Ferdinando Regi et Carissime in christo filie Elisabeth Regine Castelle et Legionis Illustribus.

Fué arrancada y ha desaparecido la bula de plomo.

25 Setiembre 1487. Á Torquemada. Previénele por este breve que acerca de los Obispos y Prelados, sospechosos ó acusados de herejía, cumpla lo que prescribe el Derecho.- Tomo cit., núm. 36.

INNOCENTIVS · PP · VIIIS.

Dilecte fili, Salutem et apostolicam benedictionem.

Non ignoras fe. re. Bonifatium pp. VIII predecessorem nostrum voluisse45 quod Inquisitores heretice pravitatis, qui contra episcopali et superiori ecclesiastica dignitate preditos eorum officium exercere absque speciali sedis apostolice commissione non possunt, si in executione eorum officii Inquisitionis eis innotuerit quempiam Prelatorum eorundem de tali crimine diffamatum vel suspectum fore, id totum quod invenirent deberent apostolice Sedi quantocius insinuare. Ne igitur in iis que tuo incumbunt officio negligens inveniaris vel remissus, omnia et singula contenta in processibus habitis hactenus per te et alios quoscunque Inquisitores [heretice] pravitatis contra criminum huiusmodi

––––––––   579   ––––––––

reos, infra limites tibi commissi Inquisitionis officii, diligenter ut debes perlegi et rimari facias; et si qua invenientur in illis quibus colligi possit aliquem Prelatorum eorundem in huiusmodi crimen prolapsum aut de illo diffamatum fore vel suspectum, ea omnia in publicam formam redigi cures, et clausa ac sigillata quantocius ad nos fideliter deferri, ut illis visis et mature intellectis possimus que nostro pastorali incumbunt officio in fidei favorem desuper ordinare.

Datum Rome, apud Sanctum Petrum, sub annulo piscatoris die XXV Septembris, MCCCCLXXXVII, Pontificatus nostri Anno Quarto.

Al pie: Hie. Balbanus.

Sobrescrito: Dilecto filio Thome de Turrecremata ordinis fratrum predicatorum Sacre Theologie professori, in Castelle Legionis Aragonum et Valentie Regnis, ac Principatu Catalonie, heretice pravitatis generali Inquisitori.

He puesto aquí este breve de Inocencio VIII, como preventivo y declarativo del de Alejandro VI (13 Agosto 1493), relacionado con la causa que se siguió contra D. Pedro de Aranda, obispo de Calahorra.

10 Noviembre 1487. Á los Prelados diocesanos y á los Inquisidores apostólicos. Decide que tienen facultad para conocer y hacerse constar las reconciliaciones secretas privilegiadas, cualesquiera que fueren.- Tomo cit., núm. 38.

Innocentius episcopus, servus servorum dei, Dilectis filiis Universis et singulis locorum Ordinariis et Inquisitoribus Heretice pravitatis in Regnis et dominiis Carissimi filii nostri Ferdinandi Regis et Carissime in christo filie nostre Helizabeth Regine Castelle et Legionis Illustrium Salutem et apostolicam benedictionem.

Quia, sicut asseritur, dubitatis qualiter procedere debeatis cum illis, qui heresim secreto in manibus eorum, quibus ipsorum peccata confessi fuerunt, abiurasse affirmant, Nos attendentes quod illi qui sic revertuntur, non duce divina gratia nec pura mente sed simulate reversi ut plurimum existimantur, et scismatum auctore procurante facile iterato in pristinos relabuntur

––––––––   580   ––––––––

errores, quodque propterea, sanctorum patrum decreta sanxerunt46 quod ab heresi revertentes coram Notario et testibus fidedignis scripto cum iuramento promittere deberent loci Ordinario se nunquam ad errores quos abiurarent reversuros; ac felicis recordationis Sixti pape IIII predecessoris nostri, qui per quasdam suas litteras, bone memorie Eneco Archiepiscopo Ispalensi47 directas48, voluit Inquisitores heretice pravitatis eorum officium exercere posse super eorum reconciliationibus et heresum abiurationibus aliter quam secundum iuris formam factis, etiam apostolica auctoritate receptis ac exemptionibus a processibus et iurisdictione Inquisitorum eorumdem, aut alias quomodolibet eadem auctoritate obtentis nequaquam obstantibus, vestigiis inherentes volumus et apostolica auctoritate vobis concedimus ut commissum vobis inquisitionis officium contra quoscunque heresis sive apostasie labe infectos, etiam sic secrete abiurantes exercere libere valeatis, Non obstantibus quibusvis abiurationibus aliter quam iuxta sanctorum patrum dicta et apostolicas sanxiones hactenus per quoscunque factis et quas fieri contingeret in futurum, necnon litteris que a sacra Penitentiaria apostolica hactenus emanassent vel in futurum emanarent pro quibusvis personis cuiuscunque status gradus ordinis et condicionis existentibus et quavis dignitate et auctoritate fungentibus, quavis consideratione aliisve fortioribus et efficatioribus clausulis, etiam in forma confessionalium et exemptionis a supperioritate et potestate vestra, et eorom qui comisissent excessuum49 inquisitione punicione et correctione cum absolvendi eos ab illis et penis quas propterea incurrissent, vobisque et aliis Iudicibus ne contra eos procedatis inhibendi, et eis favoribus oportunis ne pretextu cuiusvis heresis ab alias in iudicium evocentur seu alias molestentur assistendi facultate et potestate ab eadem penitenciaria emanatis, et processibus desuper habitis et quos haberi contingeret in futurum, etiam censuras et penas in se continentibus,

––––––––   581   ––––––––

quas quidem litteras ac illarum processuum huiusmodi tenorem, etiamsi de illo de verbo ad verbum seu quevis alia expressio habenda esset et in eis caveretur expresse quod eis non censeretur derogatum nec derogari posset nisi dum et quotiens sub certis inibi expressis modo et forma contingeret derogari, presentibus pro expressis habentes, eis quoad hoc noluimus in aliquo suffragari, ceterisque contrariis quibuscunque.

Datum Rome, apud Sanctum petrum, Anno Incarnationis dominice Millesimo quadringentesimo octuagesimo septimo, Quarto Idus Novembris, Pontificatus nostri Anno Quarto.

Al pie, á mano derecha: Hie. Balbanus. En el centro, sobre los agujeros de la presilla: N. Bng. Á mano izquierda: gratis, de mandato Smi. d. n. pp. P. altissen.

En el repliegue inferior, á mano izquierda: Ja. Amerinus.- La. Peñafiel. Á mano derecha: Exposui ego Amerinus ducatus septem.

Al respaldo, en el centro: R.ta apud me Hie. Balbanum. En el pliegue inferior: Jo. Cotini.

Cuelga la bula de plomo.

27 Noviembre 1487. Á los Inquisidores y Ordinarios. Ordena que sobresean en la causa de los exentos por la Sede apostólica, sobre los cuales les competía la facultad de inquirir, tan pronto como le hayan remitido su propia información y los títulos que aquellos alegan.- Tomo cit., núm. 40.

INNOCENTIVS. PP. VIII.

Dilecti filii, Salutem et apostolicam benedictionem.

Quia sicut nobis fuit expositum, postquam officium Iuquisitionis heretice pravitatis in Regnis Castelle et Legionis, Aragonie, Valentie et aliis terris ac Dominiis Carissimorum in christo filiorum nostrorum Ferdinandi et Elisabet Regis et Regine Illustrium auctoritate apostolica fuit institutum, nonnulli Incole Regnorum et Dominiorum predictorum, qui de genere Iudeorum dicuntur descendisse arque de heresis et apostasie Crimine suspecti et diffamati habentur, nonnullas litteras, tam a nobis quam a fe. re. Sixto papa IIII predecessore nostro super exemptione sua a potestate et superioritate vestra, ac super abiurationibus per eos

––––––––   582   ––––––––

faciendis et reconciliationibus et absolutionibus obtinendis aliter quam in forma juris, hactenus impetrarunt et in dies impetrare moliuntur, ex quibus Inquisitionis officium impediri et scandalum in cordibus fidelium asseritur generari: Nos, attendentes quod negocium fidei semper augeri et precipuis favoribus debet ampliari, Discretioni vestre tenore presentium iniungimus et mandamus quatenus, solum deum pre oculis habentes, in negocio ipso procedatis contra quoscunque de predicto Crimine diffamatos et suspectos, et contra eorum fautores receptatores et defensores inquirendo; et quos reppereritis esse culpabiles, iuxta Sanctorum patrum instituta puniendo. Quod si contingat aliquem vel aliquos de predictis per litteras apostolicas velle se tueri, huiusmodi litteras vel eorum copiam, in forma auctentica redactam, ad nos transmittatis, et de meritis persone vel personarum, quas negocium tanget, quautocius informetis, Ita tamen ut pendente huiusmodi relatione in processu causarum contra tales omnino supersedeatur donec ad vos duxerimus rescribendum. His enim visis et intellectis, providebimus iuxta rei exigentiam de remedio opportuno, ita ut honori Sedis apostolice consulatur et omne scandalum atque impedimentum in tante pietatis negocio censeatur esse sublatum.

Datum Rome, apud Sanctum Petrum, sub annulo piscatoris die XXVII Novembris MCCCCLXXXVII, Pontificatus nostri Anno Quarto.

Sobrescrito: Dilectis filiis. Inquisitoribus heretice pravitatis, et locorum Ordinariis in Hispanie partibus constitutis.

17 Mayo 1488. Modera las exenciones, sujetándolas al rigor de los cánones sin lastimar derechos adquiridos.- Tomo cit., núm. 43.

Innocentius episcopus, servus servorum Dei, Dilectis filiis universis et singulis locorum Ordinariis et Inquisitoribus heretice pravitatis in Regnis et dominiis Carissimi in christo filii Fernandi Regis et Carissime in christo filie Helisabeth Regine Castelle et Legionis Illustrium, Salutem et apostolicam benedictionem.

Quia, sicut accepimus, quamplurimi heresis et fidei Apostasie

––––––––   583   ––––––––

crimine polluti, infra limites vestre iurisdictionis degentes, ut criminum huiusmodi publicam iuxta sanctorum Patrum decreta abiurationem vestramque iurisdictionem evitent tam a felicis recordationis Sixto papa IIII predecessore nostro quam a nobis super eorum exemptione a potestate et iurisdictione vestra, necnon abiurationibus errorum suorum aliter quam in forma juris faciendis, ac alias diversimode litteras obtinuerunt, quibus obstantibus que vestro incumbunt officio quoad eos exequi hactenus non potuistis nec potestis, non sine animarum eorumdem periculo, orthodoxe fidei detrimento, mali exempli pernitie et scandalo plurimorum: Ne igitur hac via tante pietatis officio tam grande impedimentum prestetur et ut commissi vobis officii debitum liberius et plenius exercere possitis, felicis recordationis Clementis pape IIII et aliorum predecessorum vestigiis inherentes50, Motu proprio et ex certa scientia et mera deliberatione vobis committimus et mandamus ut quoscunque de heresis et Apostasie criminibus huiusmodi culpabiles, suspectos vel diffamatos, ac fautores receptatores et defensores eorum in Regnis et dominiis predictis, qui hactenus huiusmodi exemptionis privilegia et Inquisitionis de eorum excessibus Commissionem et super admittendis eorum abiurationibus aliter quam in forma juris litteras huiusmodi a nobis seu Sixto predecessore prefato obtinuerunt, ad abiurandum errores eorum publice servata forma juris, etiamsi quovis modo relapsi dici possent, infra Mensem postquam presentes littere fuerint in Cathedrali et parrochiali ecclesia eorum publicate, ita ut de illis nequeant ignorantiam allegare, recipiatis et admittatis perinde ac si relapsi non forent; Mense vero predicto elapso deum pre occulis habentes contra eos et quoscunque alios eiusdem criminis reos iuxta sacrorum Canonum Instituta procedatis, Commissionibus huiusmodi ac litteris ad alios Judices directis et quas dirigi contingat, necnon privilegiis quibuscunque personis cuiusvis dignitatis gradus ordinis

––––––––   584   ––––––––

vel conditionis existant, etiamsi Cisterciensium Predicatorum et Minorum51 aut alterius cuiusvis ordinis et Religionis fuerint, sub quacunque verborum expressione et cum quibusvis etiam motus proprii et certe scientie ac plenitudinis potestatis aliisve fortioribus et efficatioribus clausulis, etiam derogatoriarum derogatoriis, concessis et concedendis, que omnia cum inde secutis pro infectis haberi volumus, Necnon Constitutionibus et ordinationibus apostolicis, ceterisque contrariis non obstantibus quibuscumque.

Datum Rome, apud Sanctum petrum, Anno Incarnationis dominice Millesimo quadringentesimo octuagesimo octavo, Sextodecimo kalendas Junii, Pontificatus nostri Anno Quarto.

Al pié: B. de Gavionibus.- Á mano izquierda: Gratis, de mandato domini nostri pape, Timotheus.

En el doblez inferior: B. crispolitus.

Al respaldo: Registrata apud me Hie. Balbanum.

Cuelga el sello de plomo.

Nada hubo en este documento, así como en los dos precedentes, que no fuese prudente y leal, ó conforme á las prescripciones del Derecho canónico. Llorente no publicó el texto y torció su sentido52, tomando de ahí pretexto para lanzarse á morder lo que no debía53: «Innocent VIII répondit le 10 de novembre 1487, que l'absolution qui s'accordait en pareil cas ne regardait que le for intérieur. Mais, s'il en était ainsi54, quel était l'objet de la défense faite aux inquisiteurs d'Espagne par la Pénitencerie de Rome?55. Et pourquoi abuser ainsi de la confiance des solliciteurs qui donnaient leur argent pour des bulles inutiles?»56.



––––––––   585   ––––––––

14 Julio 1488. Al rey D. Fernando. Le felicita por sus victorias y le pide amparo contra los turcos.- Tomo cit., núm. 45.

INNOCENTIVS · PP · VIIIS

Carissime in christo fili noster, Salutem et apostolicam benedictionem.

Cum ex litteris tuae Maiestatis ad nos, tum relatione Dilecti filii Bernardini Carvaial Notarii nostri et oratoris tui57 nuper intelleximus aliquot Maurorum oppida tuae Maiestatis virtute in Deditionem tuam venisse; Quae res non solum nobis, qui preter ceteros fidei nostrae augmentum totis desyderamus affectibus, verum etiam universo populo christiano gratissima esse debet. Agimus divinae bonitati gratias quae, coeptis tuis secundis aspirans, victoriam istam de Mauris cum tua Maxima gloria perpetuam faciat: Sperantes atque optantes reliqua eodem tenore cito perficies ut, debellatis istis Barbaris christianae religionis hostibus, minus negocii habeamus his Turcis sevissimis, qui christiano nomini semper insidiantur, non solum resistere verum etiam tua ope et invicta manu illos aliquando opprimere, ne diutius glorientur, more predonum vagantes tuis Insulis58 damnum intulisse. Quod brevi, deo annuente, futurum confidimus.

Datum Romae, apud Sanctum Petrum, sub Annulo piscatoris, Die XIIII Julii, MCCCCLXXXVIII, Pontificatus nostri Anno Quarto.

Al pie: Hie. Balbanus.

Sobrescrito: Charissimis in christo filiis nostris Ferdinando Regi et Elisabet Regine Castelle Legionis et Aragonum Illustribus.

La ciudad de Vera se rindió en 10 de Junio al rey D. Fernando; y luego los demás lugares que enumera Pulgar (Crónica, parte III, cap. 98). Los turcos amagaban con aparato terrible llevar la guerra al corazón de la cristiandad59. ¿Qué mucho si el

––––––––   586   ––––––––

Papa distinguía con favores ó privilegios excepcionales al Rey, de quien Italia esperaba que había de ser su libertador?

28 Agosto y 20 Octubre 1488. Breves tocantes á la inmunidad de Don Alonso de la Caballeria, vicecanciller de Aragón.

Llorente, en su Memoria histórica60, indica el manuscrito61 donde los vió. El códice no ha venido al Archivo histórico nacional. En su obra más conocida62 ensancha Llorente el cuadro de investigación:

«D. Alphonse de la Caballeria, vice-chancelier d'Aragon, d'une des premières maisons de Sarragosse, et qui jouissait d'une grande faveur auprès du roi, descendait d'une famille juive. Il fut mis en jugement par l'inquisition, comme suspect de judaïsme et de complicité dans l'assassinat de Pierre Arbuès d'Epila. Ce seigneur s'adressa au pape et récusa la juridiction des inquisiteurs de Sarragosse, celle de l'inquisiteur général et de l'archevêque, juge des appels. Le pape expédia, le 28 aoùt 1488, un bref pour leur défendre de juger cet Espagnol, et pour évoquer l'affaire à Rome.

Les inquisiteurs attaquèrent les motifs de récusation, présentés par D. Alphonse, ce qui n'empêcha pas le pape de confirmer par un second bref du 20 octobre suivant, sa première résolution. Il n'est pas douteux que cet Espagnol ne fut redevable de la protection du pape à sa grande fortune et à la faveur du roi. J'ai lu son procès en 181363; il est aisé de s'apercevoir que les inquisiteurs se laissèrent guider par des considérations puissantes, car il était prouvé que ce seigneur avait pris beaucoup de part au meurtre d'Arbuès, soit en s'associant à ceux qui en avaient conçu l'idée; soit en donnant de l'argent pour payer des assassins. Le

––––––––   587   ––––––––

hasard fait quelquefois le bonheur des hommes; Alphonse lui dut le sien.»


Sin acudir al ciego azar de la suerte, me parece que la inmunidad, ó exención definitiva del vicecanciller, se puede explicar por el breve del 14 Octubre 1489, ó por la aplicación que de él haría el rey D. Fernando.

14 Octubre 1489. Á los Inquisidores en todos los Estados y señoríos de España. Declara y decide expresamente que la bula del 17 de Mayo de 1488 no ha sido ni ha de ser obstáculo al privilegio concedido á los Reyes, al que otorga doble extensión.- Tomo cit., núm. 46.

INNOCENTIVS · PP · VIII ·

Dilecti filii, Salutem et apostolicam benedictionem.

Dudum siquidem ex certis tunc expressis causis vobis et cuilibet vestrum ut, assumptis vobiscum locorum ordinariis, seu eorum vicariis vel ab eis deputatis, Quinquaginta personas tam ecclesiasticas quam seculares ex Regnis et Dominiis Hispaniarum, in aliquam heresim vel Apostasiam prolapsas, quas Charissimi in christo filii nostri Ferdinandus Rex et Helisabeth Regina Hispaniarum illustres, vel alter eorum duceret nominandas, quae abiurata heresi ad fidem orthodoxam confugere vellent, ad secretam reconciliationem, etiamsi contra eas fuissent attestationes recepte, admittere ac cum eis eorumque filiis christianam fidem observantibus ut obtenta per eos beneficia ac officia tam ecclesiastica quam secularia retinere ac alia eis imposterum conferenda et concedenda quecunque recipere et similiter retinere possent, dispensare, abolereque ab eis omnem inhabilitationis et infamie maculam sive notam ex premissis provenientem, eosque in pristinum statum restituere et reintegrare, ac hereticorum defunctorum corpora exhumare ac igni tradi facere64 possitis, plenam et liberam per quasdam65 concessimus facultatem. Et quia postmodum vobis per alias nostras litteras66 motu proprio commiseramus

––––––––   588   ––––––––

ut quoscunque de heresi et Apostasia huiusmodi culpabiles, quae super admittendis eorum abiurationibus aliter quam in forma juris litteras a nobis seu a fe. re. Sixto papa IIII predecessore nostro obtinuissent, ad abiurandum eorum errores publice servata forma juris, etsi quovis modo relapsi dici possent, infra mensem postquam date posteriores littere in certis tunc expressis locis publicate fuissent reciperetis et admitteretis perinde ac si relapsi non fuissent, dicto vero Mense elapso contra eos et quoscunque alios eiusdem criminis reos iuxta Sacrorum Canonum instituta procederetis, Commissionibus huiusmodi ac litteris ad alios Judices directis et dirigendis et quibuscunque privilegiis quibusvis personis concessis et concedendis non obstantibus; vertebatur in dubium an Priores littere predicte sub dictis et posterioribus litteris comprehenderentur.

Nos per alias nostras litteras67 declaravimus Priores litteras et facultatem per eas vobis ac Regi et Regine predictis concessam semper in suis robore et efficacia permansisse et permanere, nec illas per secundas litteras predictas revocatas fuisse, ipsasque priores litteras et facultatem pro potiori cautela adversus secundas litteras predictas reponentes de novo concessimus, prout in singulis litteris, quarum tenores haberi volumus pro sufficienter expressis, plenius continetur.

Nos igitur nonnulla dubia, que circa priores litteras predictas exoriri possent, amputantes, illasque ut piis et sanctis votis Regis et Regine predictorum annuamus ampliantes et declarantes, vobis et cuilibet vestrum ut una cum locorum ordinariis seu corum vicariis vel officialibus aut ab eis deputatis, Quinquaginta ut prefertur personas utriusque sexus viventes, que in aliquam heresim vel Apostasiam prolapse fuerint, per eosdem Regem et Reginam, seu eorum alterum, successive nominandas ad secretam reconciliationem et abiurationem alias iuxta formam ipsarum priorum litterarum admittere, necnon Corpora Quinquaginta aliarum personarum etiam utriusque sexus per eosdem Regem et Reginam, seu eorum alterum, successive vobis nominandarum,

––––––––   589   ––––––––

quae tunc ab hac luce decesserint et quae dum viverent in aliquam heresim seu Apostasiam prolapse fuerint, etiamsi attestationes contra eos tunc recepte fuerint, secrete exhumare et eorum ossa sive memoriam etiam secrete igni cremari et tradi facere, Quodque tam in secretis reconciliationibus et abiurationibus prefatorum quinquaginta vivorum quam in exhumatione et igni traditione et secretis Quinquaginta Mortuorum huiusmodi, omnes actus judiciales qui de jure publici fieri debebant, secrete fieri possint, dummodo de premissis per publica instrumenta constiterit; Quodque vos cum ordinariis vel vicariis aut personis per eos deputatis predictis cum quinquaginta personis predictis secrete, ut prefertur, reconciliandis ac cum eorum et aliorum quinguaginta defunctorum, quorum corpora secrete exhumata et igni tradita fuerint, filiis et Nepotibus, etiam utriusque sexus, tam ecclesiasticis quam secularibus, dummodo aliqua labes in ipsis filiis et Nepotibus dicte heresis inventa non fuerit, ut obtenta per eos ecclesiastica beneficia et officia tam ecclesiastica quam secularia cuiuscunque qualitatis fuerint retinere et alia similia vel dissimilia beneficia et officia eis imposterum conferenda et concedenda quaecunque quotcunque et qualiacunque et cuiuscunque qualitatis et annui valoris fuerint recipere et similiter retinere ac ad omnes etiam sacros ordines promoveri ac in illis et aliis per eos susceptis ordinibus ministrare, necnon quibuscunque honoribus libertatibus et immunitatibus ecclesiasticis et secularibus uti, si aliud canonicum non obsistat, libere et licite possint ac valeant perinde ac si eorum parentes in aliquam heresim nullatenus incurrissent, dispensare, abolereque ab eis omnem inhabilitatis et infamie maculam sive notam ex premissis provenientem, eosque in pristinum statum restituere reponere et reintegrare libere et licite possitis plenam liberam et omnimodam auctoritate apostolica tenore presentium concedimus facultatem; Non obstantibus secundis litteris nostris et aliis premissis ac Constitutionibus et ordinationibus apostolicis et quibusvis privilegiis et litteris apostolicis vobis et officio Inquisitionis huiusmodi per nos vel Sedem apostolicam concessis, eorum tenores et formas ac clausulas etiam derogatoriarum derogatorias pro sufficienter expressis habentes; quibus in quantum presentibus

––––––––   590   ––––––––

litteris nostris huiusmodi in aliquo contrarientur, illis alias in suo robore permansuris, hac vice specialiter et expresse derogamus, ac omnibus illis que in prioribus et posterioribus litteris nostris super facultate predicta vobis concessa voluimus non obstare, ceterisque contrariis quibuscunque.

Datum Romae, apud Sanctum Petrum, sub Annulo Piscatoris, die XIIII octobris MCCCCLXXXVIIII, Pontificatus nostri Anno Sexto.

Al pie: Hie. Balbanus.

Sobrescrito: Dilectis filiis Inquisitoribus heretice pravitatis in Regnis et Dominiis Illustrium Hispaniarum Regum apostolica auctoritate deputatis.

13 Agosto 1493. Breve de Alejandro VI, cometiendo á D. Íñigo Manrique, obispo de Córdoba, y al Prior de San Benito de Valladolid, la causa del difunto Gonzalo Alfonso, padre del obispo de Calahorra.- Tomo cit., núm. 49.

ALEXANDER · PP · VIS.

Venerabilis frater ac Dilecte fili, Salutem et apostolicam benedictionem.

Cum, sicut accepimus, dilecti filii Inquisitores heretice pravitatis in oppido Vallisoleti Palentine diocesis deputati, contra quondam Gundisalvum Alfonsi iam defunctum de crimine heresis et a fide Apostasie diffamatum procedendo, habito etiam desuper consilio aliorum peritorum, pro eo quod tam ipsi Inquisitores quam alii periti ad id adhibiti, in votis eorum differentes fuerint, causam huiusmodi ad sedis apostolice examen presertim aliqui eorum remiserint: Nos confidentes quod ea que vobis in hac parte duxerimus committenda bene et fideliter exequemini, Motu proprio per presentes mandamus ut vos, vel alter vestrum, visis et diligenter examinatis processu et meritis cause huiusmodi, ad illius totalem decisionem prout de jure fuerit faciendum procedere curetis, super quo vestras conscientias oneramus; Districtius inhibentes Inquisitoribus prefatis et quibuscunque aliis personis ne de cetero de causa huiusmodi quoquomodo se intromittere presumant, ac decernentes irritum et inane si secus super

––––––––   591   ––––––––

his a quoquam quavis auctoritate scienter vel ignoranter contigerit attentari; Non obstantibus premissis ac fe. re. Bonifacii pape VIII predecessoris nostri de una et duabus dietis in concilio generali edita ac aliis Constitutionibus et ordinationibus apostolicis, ceterisque contrariis quibuscunque.

Datum Rome, apud Sanctum Petrum, sub Anulo Piscatoris, Die XIII Augusti, MCCCCLXXXXIII, Pontificatus nostri Anno Primo.

Al pie: B. Floridus.

Sobrescrito: Venerabili fratri Eneco episcopo Cordubensi et dilecto filio Joanni de Sancto Joanne Priori Monasterii, per Priorem soliti gubernari, Sancti Benedicti ordinis eiusdem Sancti, oppidi Vallisoleti Palentine diocesis; vel eorum alteri.

Llorente, dando noticia de este breve68, omite un punto esencial que justifica el buen acuerdo del Papa; conviene á saber, que no solamente los inquisidores y los juristas, consultados para el caso, discordaron de parecer, sino que (y esto era lo más notable) algunos se remitieron al fallo de la Sede apostólica. Tanto importa en buena crítica no creer, sino ver.

Estre breve y otro69 que le antecede de un día (12 Agosto 1493) señalan el año primero del pontificado, y rectifican el error del principio cronológico que Llorente sentó70 diciendo que semejantes años empiezan desde el día de la elección de los Papas. Consagración debía decir. Alejandro VI fué elegido en 11 de Agosto de 1492 y consagrado en 26 de aquel mes.



––––––––   592   ––––––––

23 Junio 1494. Relevación de Torquemada por viejo y achacoso. Nombramiento de cuatro Prelados en Inquisidores generales, á quienes va dirigido el Breve: D. Martín Ponce de León, arzobispo de Mesina; Íñigo Manrique, obispo de Córdoba; Francisco Sánchez de la Fuente, obispo de Ávila; Alfonso Suárez de Fuentelsaz, obispo de Mondoñedo.- Tomo cit., núm. 51.

Papa Pontifex

Venerabiles fratres, Salutem et apostolicam benedictionem.

Dudum per fe. re. Sixtum IIII et Innocentium Octavum Ro[mani] Pontifices predecessores nostros, accepto quod in Regnis et Dominiis, Carissimis in Christo filiis nostris Ferdinando Regi et Elisabeth Regine Castelle Legionis Aragonum ac Granate Illustribus subiectis, plures persone, a via veritatis deviantes, in hereticam pravitatem prolapse fuerant, ut heresis huiusmodi extirparetur et fides Catholica in eisdem Reginis propagaretur, diverso littere ab eisdem predecessoribus nostris super deputatione Inquisitorum heretice pravitatis huiusmodi emanarunt. Et demum idem Innocentius per alias suas litteras Dilectum filium Thomam de Turrecremata, Priorem Domus Sancte Crucis extra muros Segobien[ses]71 Ordinis fratrum Predicatorum, generalem Inquisitorem heretice pravitatis huiusmodi in universis Regnis et Dominiis predictis deputavit, sibique in quibusvis Civitatibus, Diocesibus et locis dictorum Regnorum alios idoneos Inquisitores loco sui, qui, adiunctis secum locorum ordinariis seu eorum vicariis vel officialibus aut deputatis ab eis, officium Inquisitionis huiusmodi apostolica auctoritate exercerent, nominandi et deputandi, ipsosque quotiens sibi videretur ab eodem officio amovendi et alios loco illorum deputandi facultatem concessit, et alia fecit prout in litteris predictis plenius continetur.

Cum autem, sicut accepimus, prefatus Prior in senili etate constitutus72 et nonnullis infirmitatibus gravatus existat, Nos de integritate vestra et zelo, quem vos et quilibet vestrum ad orthodoxam

––––––––   593   ––––––––

fidem eiusque exaltationem gerit, fiduciam habentes, et sperantes quod officium huiusmodi zelo fidei justitia suadente exercebitis, Motu proprio et ex cerca scientia vos omnes una cum dicto Priore generales Inquisitores in universis Regnis predictis facimus et deputamus, ac volumus quod vos omnes insimul et illi ex vobis duntaxat, quos in Curia prefatorum Regis et Regine pro tempore residere contigerit, omnibus et sirigulis facultatibus privilegiis gratiis et indultis, eidem officio et dicto Priori per eosdem predecessores aut per nos et Sedem apostolicam quovis modo concessis, una cum dicto Priore vel absque eo, etiam illo vivente et post eius obitum, ut libere et licite possitis, perinde ac si dicte facultates vobis specialiter concesse fuissent vobisque omnibus, et illi vel illis ex vobis quos in eadem Curia residere ut prefertur contigerit etiam absque dicto Priore, ut quoscunque Inquisitores in quibusvis Civitatibus Diocesibus et locis Regnorum et Dominiorum huiusmodi loco vestro nominare et deputare, qui aut vosmet officium predictum apostolica auctoritate, una cum ordinariis locorum sen eorum vicariis vel officialibus aut aliis personis per eosdem ordinarios deputatis vel deputandis, exercere, ac vos dum in eadem Curia resederitis alios Inquisitores etiam per eundem Priorem hactenus deputatos ac [per] vos et ipsum Priorem imposterum deputandos, si vobis videbitur, ab huiusmodi officio amovere et alios loco illorum deputare, et de quibuscunque causis et negociis officium huiusmodi concernentibus et illarum dependentiis et emergentiis, tam in prima quam in Secunda vel alia instantiis coram eodem Priore vel Inquisitoribus ab eo deputatis pendentibus et per eos inceptis et que imposterum pendebunt, vos in eadem Curia residendo vel deputandi a vobis, etiam absque dicto Priore, cognoscere et illa decidere, nec inter vos et Priorem predictum sit aliqua differentia vel locus preventionis, sed quod unus vestrum inciperit alter prosequi et finire possit, ac omnia alia et singula que ad officium huiusmodi Iuquisitionis spectant et in posterum spectabuut facere exercere ac exequi libere et licite absque ulla differentia valeatis, prout idem Prior utebatur exercebat et exequebatur seu uti et exercere ac exequi poterat, licentiam et facultatem concedimus per presentes, Non obstantibus Constitutionibus et ordinationibus

––––––––   594   ––––––––

apostolicis ac quibusvis litteris per eosdem predecessores eidem Priori sub quacunque verborum forma concessis ceterisque contrariis quibuscunque.

Datum Rome, apud Sanctum Petrum, sub Annulo piscatoris, Die XXIII Junii MCCCCLXXXXIIII, Pontificatus nostri Anno Secundo.

Al pie: L. Podocatharus.

Sobrescrito: Venerabilibus fratribus... Archiepiscopo Messanensi et Eneco Cordubensi ac Francisco Abulensi necnon Alfonso Mindonensi Episcopis.

18 Febrero 1495.- Á los inquisidores apostólicos y ordinarios y á los demás oficiales del santo tribunal en todos los reinos de España. Somete las gestiones de hacienda, proveniente de los exentos, á la voluntad de los Reyes.- Tomo cit. (copia del siglo XVI), núm. 512.

Dilectis filiis universis et singulis Inquisitoribus et aliis officialibus officii Inquisitionis heretice pravitatis in omnibus regnis Hispaniarum tam apostolica quam ordinaria auctoritatibus deputatis.

ALEXANDER · PP · VIS.

Dilecti filii, Salutem et Apostolicam benedictionem.

Cum sicut accepimus vos et antecessores vestri, qui officium Inquisitionis heretice pravitatis in regnis et dominiis, charissimis in christo filiis nostris Ferdinando Regi et Helisabeth Regine Castelle Legionis Aragonum et Granate Illustribus subjectis, tam Apostolica quam ordinaria auctoritatibus hactenus exercuistis, a pluribus personis que crimina heresis et apostasie perpetrantes ad viam veritatis et orthodoxam fidem redeuntes, eadem crimina et delicta abjurarunt, pro penitentiis eis injunctis ac compositionibus cum personis delinquentibus huiusmodi vel eorum liberis et successoribus et ab eis descendentibus, qui aliquam inhabilitatis et infamie maculam sive notam ob crimina et delicta parentum seu avorum suorum, vel alias, contraxerunt, pro eorum habilitationibus per nos factis73 plures pecuniarum

––––––––   595   ––––––––

summas ac bona et res alias habuitis, et officio predicto applicata fuerunt:

Nos igitur cupientes et pecunie, bona et res alie huiusmodi, que ex premissis provenerunt et imposterum provenient, juste et debite erogentur et distribuantur, vobis et cuilibet vestrum ac successoribus vestris, officium ipsum pro tempore exercentibus, sub excomunicationis pena, quam contrafaciendo vos et eos incurrere volumus eo ipso, committimus et mandamus quatenus de omnibus et singulis pecuniarum summis rebus et bonis aliis, que ratione compositionum ac habilitationum huiusmodi factarum et faciendarum, necnon penitentiarum eisdem personis propter eadem crimina injunctarum et injungendarum hactenus habuistis, et predecessores vestri habuerunt, ac ad vos et eos pervenerunt, et imposterum habebitis et pervenient, juxta dispositionem arbitrium et voluntatem eorundem Regis et Regine et non aliter disponatis, et illa erogetis et distribuatis, Non obstantibus constitutionibus et ordinationibus Apostolicis, ceterisque contrariis quibuscunque.

Datum Rome, apud Sanctum Petrum, sub annulo piscatoris, Die XVIII Februarii MºCCCCºLXXXXV, pontificatus nostri anno tertio.

Al pie: B. Floridus.

No sería justo el tildar de servil, ó cortesano, este Breve. Dióle margen la ordenanza XIII de la Asamblea inquisitorial celebrada y presidida por Torquemada en Valladolid74 á 27 de Octubre de 1488.

«Iten, (considerando) que en los tienpos passados, los Inquisidores y Oficiales no han sido pagados de su salario en tienpo y como sus Altezas lo tienen mandado, á causa de las necesidades y librancas que sus Altezas mandan hazer en los Receptores; y si en ello no se diesse remedio, se podrían seguir muchos inconvenientes, y este santo negocio recibirá detrimento: á lo qual

––––––––   596   ––––––––

proveyendo, y porque la Inquisición vaya de bien en mejor como cunple á servicio de Dios y de sus Altezas, y cessen las quexas que de contino se embían al Reverendo Padre Prior, acordaron después de luenga altercación suplicar á sus Altezas que en las cartas y provisiones, que se dan á los Receptores, manden que, ante que ninguna merçed ni librança se atete, los Inquisidores y Oficiales sean pagados, y assí lo juren los dichos Receptores al tiempo que se les diere el dicho cargo; y que si de otra parte no oviere de qué sean pagados, puedan para ello vender los dichos Receptores de las possessiones y otras cosas en la quantía que para lo tal bastare.»

Ni es menos atendible para despejar el caso presente la Instrucción y entre las de Ávila del 25 de Mayo de 149875: «Otrosí, que en el imponer de las penitencias pecuniarias y corporales, los Inquisidores principalmente ayan consideración á la qualidad del delito; que según fuere grave y leve, assí impongan la penitencia, consideradas assimismo las otras qualidades y circunstancias que el Derecho quiere; y por respeto de ser pagados de sus salarios, no impongan mayores penas ni penitencias que de justicia fuere.»

26 Marzo 1496. Á D. Fr. Francisco Ximénez de Cisneros, arzobispo de Toledo. Que ajuste las cuentas al Santo Oficio y apremie á los morosos y detentores del dinero que devengaban los Reyes por concesión apostólica.- Tomo cit., núm. 53.

ALEXANDER PP VIS

Venerabilis frater, Salutem et apostolicam benedictionem.

Cum alias Charissimis filiis nostris Ferdinando Regi et Helisabet Regine Hispaniarum Illustribus concesserimus76 ut pecunias ex officio Inquisitionis in Regnis et dominiis eorum provenientes recipere possent, et ut prefati Rex et Regina nobis nuper exponi fecerunt, hactenus pecunias omnes huiusmodi recuperare

––––––––   597   ––––––––

nequiverint, Nos volentes desuper debite providere, fraternitati tue de qua in his et aliis specialem in domino fiduciam obtinemus, contra Inquisitores eiusdem heretice pravitatis eorumque ministros ac personas, que dictas pecunias persolverint, super veritate illarum que solute fuerunt et de quibus ac cum quibus compositionem fecerunt ac etiam contra illarum debitores ut quod debent solvant, ac personas ad id obligatas que non satisfecissent tibi revelent, necnon contra dictas pecunias quovis modo tenentes et quibus ille persolute fuerunt, per excommunicationis aliasque sententias censuras et penas ecclesiasticas, de quibus tibi videbitur, procedendi eosque etiam ad veritatem dicendum per Juramentum cogendi et conpellendi, aliaque in premissis et circa ea neccessaria et oportuna faciendi gerendi et exequendi plenam liberam et omnimodam auctoritate apostolica tenore presentium concedimus facultatem, Non obstantibus Constitutionibus et ordinationibus apostolicis, ceterisque contrariis quibuscunque.

Datum Romae, apud Sanctum Petrum, sub Annulo Piscatoris, Die XXVI Martii MCCCCLXXXXVI, Pontificatus nostri Anno Quarto.

Al pie: B. Floridus.

Sobrescrito: Venerabili fratri Archiepiscopo Toletano.

17 Septiembre 1498. Á los Inquisidores generales en los reinos y dominios de las Españas y á los diputados por ellos. Decreta que sus bulas absolutorias, concedidas ó por conceder, no han de estorbar dentro de los dominios de los Reyes la acción civil en los herejes y apóstatas, sentenciados como tales por el Santo Oficio.- Tomo cit., núm. 55.

Papa pontifex

Dilecti filii, Salutem et Apostolicam benedictionem.

Cum, sicut charissimi in christo filii nostri Ferdinandus Rex et Helisabeth Regina Hispaniarum Catholici nobis nuper exponi fecerunt, in Regnis predictis quamplurimi heretici et a fide Apostate comperti, et ut tales per vos ex officio vestro declarati fuerint, et in dies edam alli comperiantur et declarentur, cupiantque huiusmodi Regna et Dominia sua ab huiusmodi pestifera labe liberari, et sic declaratos et declarandos nullis privilegiis

––––––––   598   ––––––––

honoribus dignitatibus et officiis in Regnis et dominiis ipsis ad evitanda scandala, que exinde christi fidelibus Regnorum [et] Dominiorum eorundem eveniunt, gaudere; Sed dubitent ne aliqui ex huiusmodi declaratis et declarandis hereticis et a fide Apostatis contra et preter intentionem nostram aliquas a nobis et Sede Apostolica obtinuerint vel imposterum obtineant Litteras Apostolicas absolutionis reconciliationis restitutionis et reintegrationis eorum: Nos volentes desuper opportune providere, et scandalis ipsis quantum cum Deo possumus obviare, auctoritate Apostolica tenore presentium decernimus litteras predictas prefatis declaratis et declarandis, hactenus forsan per nos et Sedem predictam inadvertenter concessas et concedendas, imposterum eis quo ad hoc ut in Regnis et Dominiis predictis absolutione reconciliatione privilegiis gratiis dignitatibus et honoribus aliquibus uti et gaudere possint, minime suffragari debere; vosque nihilominus contra eos, iuxta declarationes per vos factas et quas imposterum fieri contigerit, contra eos procedere posse in omnibus et per omnia perinde ac si littere predicte non emanassent et in futurum non emanarent, Non obstantibus premissis ac Constitutionibus et ordinationibus Apostolicis, ceterisque contrariis quibuscunque.

Datum Romae, apud Sanctum petrum, sub Annulo piscatoris, die XVII Septembris M.ºCCCCLXXXXVIII, Pontificatus nostri Anno Septimo.

Al pie: Io. Mutinen.

Sobrescrito: Dilectis filiis Inquisitoribus hereticae pravitatis in Hispaniarum Regnis et Dominiis constitutis, ac substitutis et substituendis ab eis.

Este breve se justifica y explica por otro inédito (5 Octubre) y por la regia pragmática (2 Agosto) del mismo año; así como se normaliza por la bula del 29 de Agosto de 1497. Reorganizada la Inquisición española en 23 de Junio de 1494, no cejó ni sosegó; antes bien puso mano pronta en el bieldo, que aventó á los judíos de Portugal (15 Diciembre, 1496) y de Navarra (1498).

Madrid, 27 de Noviembre de 1887.







 
Indice