Selecciona una palabra y presiona la tecla d para obtener su definición.
Anterior Indice Siguiente




3

Nájera, 12 Diciembre 1052. Apeo de las villas Y tierras, dadas á Santa María, acrecentado y confirmado en 20 de Junio de 1056, día de la consagración de la catedral. En el mismo códice, fol. 54 r.-60 v.61

In nomine Domini. Privilegium terrarum et vinearum domus sancte Marie.

1. Sub firmitatis testamento et scripture solidamento hunc subsequenutem numerum terrarum et vinearum confirmabit gloriosissimus rex Garsia una cum coniuge propria Stefania regina. Era TLX˘-IIIIª62 coram Gomisano [episcopo Naiarensi] seu aliorum plurimorum episcoporum et abbatum vel primatum, qui adfuerunt, fredinando et ranimiro regibus suprascriptis63 regnantibus suis in locis, Dei genitricis sancte Marie virginis in perpetuo possidendum, ibidem Deo servientibus.

2. Scilicet sancti Tomę64 unam terram iuxta flumen naialiellam, et latus terram sancti Emiliani, et de oriente [h]ortum filiorum ecta muza de penna. Aliam in termino tricii ad illud torcular reginę; ex oriente via quę vadit de tricio ad illos molinos. Tertiam ad ripam, quę dicitur de amunna maura65; de oriente supradictam viam, de occidente eaudem ripatn. Quartam ad faciem de argenzana66; de oriente adiacet via pergens de tricio ad valles; a dextra67 parte rivus unde omnes rigant, ex sinistra   —245→   terra velasco gomiz de tricio. Quinam in eodem termino; a dextra parte palus et rivulo, ex sinistra alius rivulus quem accipiunt ad illam presam inter argenzanam et tricium ad rigandum. Sextam ad ripas caditas68 iuxta viam de maggeresce69 ex sinistro. [Septiman [...]]. Octabam in illo campo ad illam custodiam et ad torcular alkaldi; ex oriente via pergens ad sotomalum70 Nonam ad illud torcular alkaldi inter duas vias pergentes ad eruniolam et ad orcanos71, et ex oriente terra de alkaldi fortun citiz72: Decimam in via sanctę Marinę73; de oriente eadem via, de occidente rivus molinorum, ex dextro terra senioris eximini garceiz. Undecimam subtus illas vineas sanctę Marine; ex oriente via ad sotomalum, occidente via sanctę Marine discurrens ad subiacentes villas, ex dextro vinea domni uernardi; ex sinistro pagum quod dicitur insanę. Duodecimam subtus vallanticum74 in ora ipsius rupis. Tertiadecimam ad rigum de formiella75 subtus eandem villam; ex dextra via de formiella ad aliam formiellam76, de sinistro ipse rivus. Quartadecimam ad illas ripiellas de illo duenno ut dicunt; de occidente terra dominici petri, de oriente hęc ipsę ripę.

Vineę igitur sancti tomę sunt: unam ad ripam de amunna maura, ex oriente via de tricio ad argenzanam, de occidente eandem ripam, ex sinistro rivus unde omnes rigant. Alia ibidem in ipso termino, et tertia et quarta. Sed inter eas sunt alię extraneę quę eas dividunt: inter primam et secundam sunt duę alię vineę;   —246→   inter secundam et tertiam alię duę; inter tertiam et quartam quatuor. Quinta vinea est in via sanctę Marinę: de oriente vinea sancti Emiliani et rivus unde rigant, ex occidente eadem via, ex sinistra terra domni uernardi.

3. In ruego77 habetur una que fuit huius sanctę Marię subtus villam; de oriente rivus discurrens ad villam meskinam78 de occidente terras sancti Martini ipsius villę. De vicinis sanctę Marię est una vinea ante sanctum Iulianum, de occidente vinea sancte Marię priati79, de oriente via de sancto Iuliano ad auctriellos80. Alia in via montis dextra parte; de oriente vinea regis quę fuit domni petris, de occidente vinea sanctę Marię de arcos81. Tertia ibidem in capite Iusano de illo prato; de oriente rivus qui venit de uctriellos, de occidente vineam de alkaldilio82 de tricio. Quarta in via sanctę Marinę; de oriente vinea sancti pelagii, de occidente ipsa via sancte Marinę. Quinta83 que fuit de bazo84 in illas costas subtus fontem grandem; de oriente via de sotomalum, de occidente vinea de germanę domni petri, ex dextro vinea de galindo de mominan.

4. Sancti Michaelis una vinea in via montis de sinistra parte; de oriente, vinea filiorum Abolbalia85, de occidente domn fortunii de subpenna.

5. De vicinis de cerbera una vinea in plano super vineam regis86 ad sanctum Iulianum latus vineam de peratiel iudeo de sinistro87, de occidente semita, de oriente vinea de scemeno sub penna. Alia, de occidente iuxta supradictam semi   —247→   tam, et iuxta vineam filiorum Iohannis de uanios88. Tertia in eodem plano, de oriente una semita89.

6. De vicinis sancti Iohannis90 una vinea in valle de amira iuxta vineam de geza, de occidente vinea de albaro, de oriente de gomiz usque in illam ripam. Alia in valle corna, de occidente vinea clericorum sancti Iohannis, de oriente valdecendura.

7. Una terra de vicinis sanctę Marię Nailę ad sanctam Mariam de arcos denante, et findit eam unus rivulus. Domna Auria navarra91 tradidit sanctę Marię unam vineam in nagera ad illam ripam ante eadem nagera iuxta viam publicam92 et in sotomalo unam terram. Eximinus, domni belliti frater, tradidit unam vineam sanctę Marię in illas costanas subtus torcular de alkaldi, ex dextro vinea de vitales iudeo, de sinistro de galafiel iudeo, de oriente via publica. Domnus gamiza tradidit se sanctę Marię et omnem suam hereditatem quam in sotomalo possedit93 et unam terrani super ecclesiam sanctę Marię, de occidente via quę intrat sotum malum, de oriente terra de martin, de sinister terra de galindo maiorino de eruniola. Et alia ibidem, de dextro salbator, et de sinistro de kalibia de naiala. Et tertia ante ostium sanctę Marię, de sinistro dominico de cironia, de oriente illa via. Quinta terra et unum linare in defesa, de oriente rivus dictus ihald94, de occidente via de sotomalo ad eruniolam. Sexta subtus villam et ortos, de oriente illa villa, de occidente illi molini, de sinistro terra de dominico velaskiz. Unum linare in semita molini, de oriente terra de dominico calbo, de occidente de viva95, de sinister ipsa semita. Aliam ibidem, de oriente   —248→   terra de dominici velaskiz. Unus ortus ante villam iuxta rigum ihald cum suis pomiferis. Una terra subtus villam ad illud pelagum, de orienle via quę pergit ad villam meskinam, de occidente naialielam. Alia iuxta ipsam in capite pelagi, et de oriente ipsa via. Tertia in soto, de oriente semita ad villam fridam, et de occidente via ad villam meskinam.

8. De rege autem in sotomalo terra subtus villa, de dextra semita molini, de sinister rivus ihald. Unus ortus in via defessa. Unum linare subtus villam, de oriente terra de anderuita, de occidente de domeneco velaskiz, de dextro de viva, de sinister domni gamizę. Et duas terras quas mutarunt cum iudeis ad illud pelagum in directo de ruego et inter utrasque est terra domni gamizę; illa una de oriente via ad villa meskina, de occidente naialiela. Alias duas terras ibidem in soto, de oriente via ad villam fridam, de occidente naialiela, et inter ambas via ad villam meskinam. In molinis vicinorum in XX dies III oras de rege. In prato ante villam fridam II.os molinos, quos tenent ad medio cum vicinitate clericorum domus sanctę Marię, id est falcon.

9. Vineę autem domni gamizę II maliolos et II vineas; et de rege una vinea; et alia quę fuit domni dati cum suis nucibus.

10. De villa meskina una serna96 circa sanctam eufimiam; de oriente rivus molinaris, de sinister terra senioris sancii maceratiz. Alia serna97 quam dicunt de illis areis; de oriente [et] de dexter vinea de goto domunio vincentiz, de sinister illę arcę, unum linare98 de illis areis de oriente, vineę de occidente, linares villę de dextera. Tertia serna99 quam dicunt sancti torquati, super rigum integra. Quarta serna100 quam dicunt de ciclabe, de   —249→   oriente vinea de eneco enecoz, et de occidente rivus sancti torquati. Tres terras iuxta merdaniel101, de oriente ipse rivus, de occidente illa via; illa una de dexter terra domni andres, de sinister fortum de montalbo; illas duas sub rigum, de oriente terrę senioris azonari fortunionis et de filia eneco enecoz, de occidente isdem rivus. Una serna102 ad illud pelagus, de oriente terra de zorrakin, de occidente via ad montem album. Unum linare103, de oriente illa aqua, de occidente de eneco eximenonis sub illum molinum de vicinis, in eodem molino in duas menses una ebdomada integra. Et unum molinum104 in termino istius villę, quę tenuerunt homines de baliellos rebelatum; et rex domnus garsea eduxit eum et dedit sanctę Marię. Dedit rex domnus Sancius, filius eius, subtes villam fridam unam sernam, quam dicunt prato105; de oriente naiariela, de occidente rivus qui vadit ad monte albo.

11. Domnus lupus nagarensis106 tradidit sanctę Marię unum maliolum qui est ad sanctam Mariam de arcos in sinistra parte; de oriente vinea seniorum sanci fortunionis de degio, de occidente terrę tricii, ex sinister rivus unde rigant et vinea garsię fortis. Alium maliolum quem dicunt de cascaliares; de oriente vinea domni domenici, et de occidente via de tricio, ad illam custodiam de eleronziello, in dextro maliolum de mozot de tricio.   —250→   Tertium maliolum ad illum pratum de fonte pulida107; de oriente terra regis, ex sinistro vinea regis, in destro illa ripa. Quartum in lombazo, habentem ab occidente vinea pasqualis domnę kię, ante eam vinea regis et torcular inter duas ripas. Qunitum in campo de Cardenes, habentem ab oriente vinea filiorum muzę, ab occidente vinea dominici filii galaldi, a sinistro via de nazara ad matrizem108. Unum ortum ad illam cobam de garcia gundisalbiz, ex oriente ortus domni dominici de zerbera, in dextro kirami, in sinistro filiorum ferri de cerbera.

12. Item vineas de soliolo, que habentur in nazara. Unam vineam109; ad sanctam eugeniam, habentem de occidente vinea domnę taresę filia senioris fortunii Sancti, ab oriente vineam sanctę Eugenię ad tricium. Secunda vinea110 sub tricio iuxta semitam et rivum qui pergunt de tricio ad flumen naiale, ex dextro et sinistro vineam sanctę Columbę. Tertia111 inter trizium et argenzanam, de capite denantero usque in ipsum pratum de argenzana, de retro vinea germani de galindo alharraz. Quarta ad illa torcularia iudeorum in campo112; ab occidente via de sotomalo, ex sinistro vinea de pasqual de domna kia.

13. Item terras de Soliola. Terrę autem: una ante sanctam Mariam de arcos, in sinistra parte una fons, in dextro via de trizio ad mazerresce113. Secunda ante sactna Maria de arcos, dextro via de trizio ad eleson, sinistro rivus vinearum. Tertia iuxta naialiellam in directo sancio pika, ab oriente viam naialę ad sanctam Marinam, ab occidente vinea de Juces iudeo, in sinistro terra de donna de azanetho. Quarta ibidem, ab oriente ribus qui rigat terras et vineas, ab occidente viam sanctę Marię in dextro linare de deabhomar. Quinta ibidem inter illas vineas   —251→   et illas costanas, ab oriente ille fons et vinea de rabi, ab occidente rivas sanctę Marinę, in dextro vineę filiorum Ihoannis de scopleto.

14. Item notitia terrarum monasteriorum Nazarę, quę inventę sunt monstrantibus senioribus nazarę, id est, ambroz alkalde, fortunio zitiz, et dominico calbo et dominico bellite.

De sancta Maria. Una aria ad illa custolera, ab oriente vinea de anderivita, ab occidente viam sanctę Marinę, in dextro vinea de alkalde, in sinistro vinea de fortunio ierno de dominico martiniz.- De sancto Tome. Una serna ad sancta Marina in illa glera, ab occidente latus naiariella, ab oriente illum rivum de molinos domnę Marię. Secunda terra in valle de puerca114 de capite fontis usque sub illa penniella. Tertia ad illas tassukeras115, ab occidente semita de rivo formiella et pergit ad valle antiquo. Quarta ibidem in rivo de formiella, ab occidente terra de duenna filia de zekri de azaneto, ab oriente semita et terra da ambroz. Duas sernas ante formiella ad illam lagunam, quas findit illa calzata integras per eorum terminos. Septima ad Val de puerca super sernam de leyoar, ab oriente via quę discurrit per rivum de formiella ad naiaram.

15. De sancta Agate. Est unum hilare ad sanctam Eugeniam iuxta pieza de Iohannes citiz filio de citi decano, et de alia parte pieza de dominico filio de Semeno addenantato. Alia serna ad ripiellas de illo duenno, de oriente terras de dominico perriello, ab occidente de nunnu obecoz de formiella de susso.

16. De sancto Romano. Prima serna in illa almohalla116 iuxta viam de fontaneta de dextro117, occidente pieza de alkalde, en sinistro terra de domno quiram. Secunda ad illud torcular de alkalde, ab occidente illa via, ab oriente vinea de sancio mageratiz. Tertia in campo de artaza, de occidente vinea de ambroz et de   —252→   iudeis. Quarta in eodem campo iuxta viam de fonte grande, ex oriente, terra de domno fortunio. Quinta in eodem campo ibidem iuxta viam de fonte grande. Duas piezas arias ad illa custolera de sancta Marina ad illud morcolare118; inter ambas iacent duas vineas.

17. De sancto Sebastiano. Uua vinea ad sancta Marina, de occidente vinea fortis filii alkaldissę et latus vinea domnę legundię119. Una terra ibidem, de dextro terra de fazme de uarrio de mercato, de sinistro vinea de alkaldissa mulier muddarue, ab oriente vinea domni belliti. Et alia una terra iuxta maliolum regis, que fuit de upaziel, de dextra terra de zuleman iudeo, de sinister similiter illius germanorum. Et una terra de sancti pelagii, quę est in portiel de capras.

18. Obblatio domnę Aurię. Hęc donatio domne aurię120. Una vinea ad sanctę Marię quę fuit, comparata X˘.ª VIIIº solidos121 de blanco lopiz denante sancti Cipriani cerca vinea de illa filia de sancio sancionis de alasanco, denante vinea de saracina de forte kaballero. Et una serna in valle aula iuxta fontem de rege. Et una pieza in sinistro de ipsa villa alasanco122 iuxta illam padulem et viam qu˘ excurrit ad fasces et ad portiello de valle auta, in campo de suso terra de munio fortes, ab oriente terra de illo velasco sancionis. Pro anima de scepa: una vinea in fontaneta de trizio, de oriente via de monte, de occidente pieza de domno hacen.

19. Item vineas de sanct˘ Zezili˘. Una vinea ad illa vinea de gomiz kamerero, et iuxta vinea de sanct˘ Columb˘. Alia circa ripa de amunna maura, iuxta viam qu˘ pergit de tricio ad argenzana de iuso. Tertia ibidem prope iuxta una de donzahyt de tricio. Quarta ad sancti Iuliani subtus illa de sanct˘ Columb˘. Quinta   —253→   ad illas atobas123 iuxta vinea de gomiz. Et iterum ibidem una pieza iuxta illa terra de sancti Emiliani.

20. H˘c donatio de banzo, qu˘ dedit una vinea iuxta vinea de ferrizuel iudeo. Et alia que dedit domno Salbator vinea qu˘ est ad sanctam Marinam iuxta illa aria de sanct˘ Mari˘ qu˘ fuit vinea de seniori eximino eneconis. Et tertia vinea que dedit dominico molinero uno maliolo iuxta vinea de bellito. Et quarta vinea que dedit dominica de banzo iuxta vinea de gomiz cognato de domno azenar. In pago de treana una vinea de filgoa iuxta vinea de presbiteris de orcanos, qu˘ fuit de senior enneco enneconis. In via maiore, Prior domnus Fortunio dedit uno maliolo. Domno mugera dedit una vinea in pago de argenzana ultra villam ad via mediana124. Filgoa dedit in otriellos una vinea in pago de argenzana ultra villam ad via mediana. Filgoa dedit in otriellos una vinea circa illa vinea de albarda.

21. Donatio alkaldi fortunii zitiz. Una vinea ad illud torcular de sponda. Alia super illa vinea de hapaz125. Duas vineas iuxta sanctam Marinam et iuxta vineam de sessat126 iudeo. Alia ibidem iuxta vinea de fuertes zuhurro127. Alia inter vineas domni folkeri. Alia circo illo maliolo de domno Vernardo. In pago de eruniola una vinea iuxta vinea de domno Zentol et sanciorolo. Alia iuxta vinea de domno Salbator de naiara. Tertia circa illa de Soliola et iuxta illa de tellu de oruniola ab oriente, alia super eruniola iuxta via de occidente. In pago de artaza una vinea iuxta vinea de galindo maiorino de orcanos.

22. He˘ sunt hereditates sancti Petri de Soliola, qu˘ sunt in Naiara; et sunt ostent˘ a vetulis naiar˘. Una vinea de truliare de illo duenno, que fuit de illa domna moma duenna128 iuxta   —254→   sanctam Eugeniam. Alia vinea ad sanctan Eugeniam iuxta vinea de muza hazan. In campo de artaza129 iuxta terra de sancti Romani una serna, et vinea qu˘ est usque illa via domno kiram, iuxta limitem ex oriente marguan, ab occidente vineam de iudeos. Alia serna in artaza in via de fonte grande de sinistra parte qu˘ fuit de domna moma duenna. Una vinea in sancta Marina, de occidente vía de sancta Marina, in sinistro alkalde mutarraf, ab oriente alkalde fortunio citiz, in dextro helara. Alia vinea circa helara in medio, de alia parte viuea de alkaldessa, in parte orientis et dominico martiniz. Una terra iuxta vinea de rege qu˘ fuit de hapaz in dextro, in sinistro galindo de nomina in facie de vinea regis de illa turre. Una terra... latus vinea sancti tome, de alia parte terra de garsia Sanger piscatore, qui fuit ebreus130.

Oblatio domn˘ Gotin˘. In termino de uobatiella131 una vinea ubi dicitur in benelo iuxta vinea de azenaro vellito de tobia de sinistro, in dextro vinea de vicinos de uanios et de velasco munioz de uobatiella. Alia vinea in valle de uobatiella subtus via, ex sinistro vinea de Iohannis munnioz de tobia, in dextro munnio petriz de uobatiella. Tertia vinea in illo valle in campo de suso, in dextro vinea domni michaelis, in sinistro de iohannis munnioz de uobatiella. Una pieza in fozilio, de sinistro pieza de belasco garzeiz de matute, in dextro de sancio ayub132 de uobatiella. Alia in nokeruela133 in sinistro belasco garceiz de matute, in dextro lope Sanger de uobatiella.




Ningún estudioso de la Geografía española del siglo XI tendrá por inútiles estos documentos, que por demás la ilustran. Las memorias   —255→   de Bobadilla de río Tobia en la obra de Govantes134 no suben más allá del 6 de Enero de 1082, con cuya fecha un caballero que vivía en aquella villa, llamado «Senior Sancho Petriz y sus hermanos» dieron á San Millán por el alma de otro hermano cuatro viñas, dos heredades, etc. Los recuerdos de Negueruela en el mismo autor dan principio con el año 1571.

Sobre la topografía de Nájera, sus barrios y parroquias, durante la segunda mitad del siglo XII, aunque mucha luz han derramado Govantes y Garrán, y mayor aún se oculta en la obra inédita de Aznar135 atesorada por el Archivo histórico nacional136 no llegan á satisfacer ni á llevar lo mejor al anhelo científico. En 1772 escribía el P. Aznar que la iglesia de Santiago extramuros «al presente se halla desolada y sita en un otero del camino que por las cuestas se va á Santo Domingo (de la Calzada), que en lo antiguo llamaban de los peregrinos» (pág. 4); que esta iglesia y la de San Pedro, que dependió del monasterio de Sojuela, el Nájera, fueron muy antiguas (pág. 5 y 446); que en Sojuela «existe hoy la ermita de San Julián á bastante distancia de la villa y que en 1545 se labró la parroquia actual de San Nicolás debajo del pueblo» (pág. 448); que las tres parroquias intramuros de Nájera son las de Santa Cruz, San Miguel y San Jaime, cuyos linderos en 1616 se precisaron exactamente (pág. 41); que la parroquial de San Miguel «estuvo situada en lo antiguo junto á las mismas peñas en un llano, en que al presente suelen jugar ahora las gentes á la calva» (pág. 423); que la puerta de la villa ó de la ciudad amurallada estuvo junto á la iglesia de San Jaime, y que el próximo arroyo que llaman de la limpieza, se llamó también Muela; pero estos y semejantes datos, que fácilmente se retienen y fijan con ayuda del plano de la ciudad, bosquejado por el señor   —256→   Coello en el mapa de la provincia de Logroño, distan mucho de llenar las condiciones que exige el estudio luminoso de los documentos del siglo que vió surgir gloriosa la catedral y regio panteón de Santa María.

Los pocos que llevo examinados introducen un nuevo factor en la vida histórica de la capital del reino de Nájera, antes que la domeñase Alfonso VI. Su aljama hebrea era floreciente. Esto hacían sospechar dos artículos del Fuero de 1076. Mas ahora conocemos ya los nombres de varios judíos, acaudalados y poseedores de fincas místicas y urbanas, cuyo trabajo agrícola y comercial no iba en zaga al de los cristianos, como acontecía en León, Burgos y Barcelona. La judería radicaba en Nájera, dentro del abrigo de su fortaleza, y probablemente no varió de lugar durante las épocas muslímica y visigoda. Sus piedras escritas no menos que las romanas, visigodas y árabes, disiparán las hondas tinieblas que envuelven el pasado de la noble ciudad heredera de Tricio. Si buen servicio han prestado á la Historia las lápidas hebreas de Calatayud (9 Octubre , 919), Monzón de Campos (27 Agosto, 1097) y León (18 Noviembre, 1100), publicados en facsímiles por nuestro BOLETÍN137, ¿no lo prestarán las de Nájera?



Anterior Indice Siguiente