Selecciona una palabra y presiona la tecla d para obtener su definición.
Anterior Indice Siguiente



  —456→  

ArribaAbajoVariedades


ArribaAbajoBernardo de Perigord, arcediano de Toledo y obispo de Zamora. Bulas inéditas de Honorio III (15 Marzo, 1219) y Nicolao IV (18 Agosto, 1291)

Fidel Fita



1

Año 1121.-Liber privilegiorum ecclesie Toletane, fol. 69 r.-70 r.


Erat quod[d]am [predium] quod dicitur dar al hazin614, in occiduo toletane urbis situm, rude et incultum a diebus sarracenorum; erat ibi locus cuiusdam rote, destructus et dirutus, cum lacuna sua et omni quod sibi opus erat. Accidit autem ut domini eiusdem predii, tam clerici quam laici, ut convenirent ad excolendum terram et erigerent ac renovarent quicquid destructum ibi fuerat et inveteratum. Hic autem erant due hereditates, una scilicet sancte Leocadie de foris, altera sancti martini. Cumque quidam clerici et laici invenirent prioribus predictarum ecclesiarum se velle excolere et operari hereditates illas, excolendo et rehedificando quicquid destructum et corruptum erat iuxta suum melius posse, predicti priores adquiescentes huic petitioni dixerunt   —457→   se non posse hec opera neque de suis neque de rebus ecclesie sufficienter exercere, set tantum consulatur domnus Archiepiscopus, et quod preceperit fiat. Hinc consuluerunt domnum Archiepiscopum, eo quod ad eum pertinet quicquid agendum sit de rebus ecclesiarum ac monasteriorum, sibique est hec iniuncta potestas, et ipse est capud totius cleri tam in sua quam in aliis ecclesiis.

Placuit domno Archiepiscopo hec res; et iussit per suam clementiam ut traderentur he due hereditates ad excolendum ad placitum trium annorum, statuens eis qua conditione dividere deberent cultus ipsos inter se post completum placitum; ita scilicet ut, si priores ipsi possent aut de facultate ecclesie redde[re] cultoribus dimidium omnium que supererogaverint in cunctis operibus rote, acciperent sibi dimidium culte hereditatis, si vero deficerent ad red[d]endum haberent tantum terciam partem de eadem hereditate.

His institutis, accessit presbiter sancti iusti, petrus nomine, et excepit portionem sancte leocadie ad operandum sub hac supradicta conditione; expletoque tempore conditionis ut dividerent iam eiusdem plantationes, notum factum est domno Archiepiscopo conpletum esse placitum. Tunc ipse per inmensam bonitatem suam misit peritis et prudentibus ac fidelibus sacerdotum, qui has culturas inter eos eque fideliterque partissent; et sunt domnus Augustinus, et domnus Andreas, et domnus christoforus, et iben curcis iudex. Et diviserunt eas hoc modo, scilicet, fecerunt duas partes. Quarum una, que melior per electionem visa est et sita a parte occidentis in latere domni christofori, accepta est ecclesie sancte Leocadie. Alteram vero, que adheret domno Andree ex parte orientali accepit sibi petrus presbiter. Et sic roborata et confirmata hac divisione, pacifice separati sunt ab alterutro.

Demum petrus prefatus presbiter surgens cepit querere dimidium expensionis quam in rota expenderat, cuius numerus erat C. sexaginta solidos, sicut conventio prima coram domno Archiepiscopo facta contineret; cumque videret domnus Archiepiscopus magnum esse pondus solidorum, rogare cepit predictum presbiterum, hoc agens precipue in auxilium ecclesie, quatinus dimi[t]teret   —458→   inde sexaginta solidos ceterosque acciperet. At ille reveritus ecclesieque misertus rogatum implevit. In hac [h]ora erat prefectus sancte Leocadie quidam sacerdos, nomine michael, hic etiam affuit omnibus hiis negociis; et ostensum est ei totum qualiter agi deberet. Non habenti615 autem illo unde debitum solveret, processit Bernardus archidiaconus616 in medio, dicens se ex[s]oluturum hos centum solidos pro michaele, prelato sancte Leocadie, sub tali iuris constrictione, videlicet, ut operetur et excolat totam illam hereditatem ecclesie, et sit possessio firma in manu eius cum omni quod occupat sibi ex IIII.or climatibus intus et deforis, et quod conpetit sibi de irrigatione rote, iuxta quod connexum est in carta dominorum eiusdem villale prius cum instituissent rotam et omnia sua instrumenta, et operetur omni genere operationis, sicuti homines eiusdem loci faciunt, omni tempore vite sue. Cum autem fructum plantatio attulerit et utilitas eius aperuerit, intendat in rehedificatione[m] ecclesie et restitutionem eius, que nunc extat destructa et ruinosa, usque perducat opus ad perfectionem. Quod si evenerit ut obeat infra tempus reedificandi, aut postea, dividatur hec hereditas quatuor partibus, tres partes inde apponantur ecclesie, de quarta vero parte fiat post eum quicquid ipse vivens mandaverit.

Tandem videns domnus Archiepiscopus et omnis qui cum eo erat senatus sacerdotum quod hoc totum bene ecclesie proficeret et ad augmentum comodi eius tenderet, eo quod ipsa ecclesia nunquam aliquid proficui ex ipsa hereditate inculta habuerat, concessit et annuit tam ipse quam sibi assistentes ut sic fieret quemadmodum superius relatum est; et auctoritate sui suorumque confirmavit ac roboravit, testesque hic subscriptos fideles super se induxit; necnon et super petrum sancti iusti presbiterum quod iam ex[s]olverat ei domnus Bernardus archidiaconus illos centum solidos supranominatos et liberatus esset penitus ab omni inquisitione eiusdem debiti. Super hoc totum facta est atestatio eorum, quorum nomina hec sunt, Era M.ª C.ª L.ª VIIII.ª

Ego B[ernardus] Archiepiscopus confirmo.

  —459→  

Cito testis617.-Augustinus.-Antoninus presbiter.-Christoforus supradictus.-Ego petrus.-Ego guillelmus.-Marcus garsias.-Ego garsia cappellano.-Andreas presbiter.-Petrus presbiter.-Ego augerius.-Ego Sancius scriba.-Ego Berengarius.-Ciprianus presbiter.-Ego burdegalensis petrus.-Ego helias.-Petrus Belengarii.-Ego ramundus.-Ego michael petri.-Petrus qui dicitur anania.-Ego ramundus.-Bertrandus.-Julianus sancti Laurencii.-Stephanus presbiter.-Ego aserinus.

Ego B[ernardus] toletanus Archiepiscopus concedo domno B[ernardo] zamorensi episcopo suprascriptam vineam ecclesie sancte Leocadie in vita sum; post decessum vero eius, predicte ecclesie restituatur.

En su Historia eclesiástica de España618 nuestro ilustre compañero, el Sr. La Fuente, no se atreve á señalar una fecha más antigua que la del año 1123, como principio del tiempo durante el cual D. Bernardo de Perigord ocupó la cátedra episcopal de Zamora. Con efecto la Historia de Segovia, escrita por Colmenares619, inserta el regio diploma, que despachó D.ª Urraca el día 11 de Noviembre de aquel año y confirmaron entre otros obispos Munio de Salamanca y Bernardo de Zamora. Lo propio manifiestan dos privilegios reales en favor del arzobispo D. Bernardo, inéditos, que incluye el Liber privilegiorum ecclesie Toletane, y confirmó Bernardus Zamorensis episcopus. El uno es del 29 de Noviembre de 1123620, y el otro del día siguiente621.

La elección y consagración de D. Bernardo obispo de Zamora tuvo lugar, á consecuencia de haber fallecido D. Jerónimo de Perigord, que nunca se tituló obispo de Zamora, aunque administró esta Iglesia, habiendo sido primeramente obispo de Valencia del Cid y luego de Salamanca. Murió D. Jerónimo el día 30 de Junio de 1120622. El epitafio de D. Bernardo de Perigord en   —460→   la catedral de Zamora con justa razón le llama «primus episcopus Zamorensis de modernis». El arzobispo D. Rodrigo en su Historia está exactamente de acuerdo con la escritura que acabo de presentar. Refiere623 que el arzobispo de Toledo, D. Bernardo, consagró á D. Jerónimo por obispo de Valencia, y que hizo otro tanto con el paisano de D. Jerónimo, nacido también en Perigord, á quien trajo á Toledo, dándole honorífica posición en la Iglesia Primada, y sublimándole á la cátedra episcopal de Zamora.

Un caso análogo me place observar en la vida (que no se ha estudiado lo bastante) de San Julián, obispo de Cuenca, según aparece del instrumento, inédito624, que otorgó el Santo hallándose en Toledo, el día 1.º de Noviembre de 1201.

Carta donationis hereditatis de fazania625, concessa a domno I[uliano], conchensi episcopo, ecclesie toletane.

In dei nomine et eius gratia. Notum sit tam presentibus quam futuris quod ego I[ulianus] dei gratia conchensis episcopus do atque concedo fratribus et canonicis meis toletane ecclesie universis hereditatem illam de fazania [quam], dum in ecclesia toletana essem Archidiaconus, de patrimonio meo pro sexcentis morabetinis emi a gundisalvo petri abbate sancte marie de fusellos, filio petri garsie de lerma et domne Sancie filie comitis poncii de menerva, quam hereditatem idem gundisalvus, filius petri garsie de lerma ex parte eiusdem matris sue iure hereditario habuit. Tali, inquam, tenore atque conditione do atque concedo fratribus meis et canonicis toletane ecclesie ut ego et frater meus martinus archidiaconus toto tempore vite nostre illam hereditatem nomine eorum teneamus atque possideamus; ita tamen quod si frater meus supervixerit, idem frater meus teneat et possideat dum vixerit et in die anniversarii mei singulis annis XX.ti morabetinos pro anniversario meo predictis canonicis inde persolvat; et si forte idem frater meus premortuus fuerit, alius que[m] ego voluero   —461→   sub eadem lege atque conditione eandem hereditatem in vita sua teneat et possideat; ita tamen quod hec donatio mea ad terciam personam nullatenus transeat, set libere et absolute cum sex iugis boum et semine et ceva bovum et cum omni apparatu suo ad iam predictos fratres et canonicos meos redeat, et quicquid emolumenti inde haberi poterit in die anniversarii mei prescriptis fratribus meis et canonicis pro anniversario meo totum singulis annis erogetur.

Ego Iulianus, dei gratia conchensis episcopus, manu propria subscribo et sigilli mei appositione confirmo.-Ego Rodericus, dei gratia seguntinus episcopus, manu propria subscribo et sigillum meum apono.-Ego G[undisalvus] Secobiensis episcopus manu propria subscribo et sigillum meum apono.-Ego M[artinus] toletane Sedis Archiepiscopus, hispaniarurn primas, confirmo et sigilli mei munimine roboro.

Facta carta apud toletum, Era M.ª CC.ª XXX.ª IX.ª, kalendis novembris.




2

Letrán, 15 Marzo 1219. Al arzobispo de Toledo D. Rodrigo sobre conmutación de votos á los cruzados para Tierra Sauta.-Archivo de la catedral de Toledo, códice 42-22, fol. 60 r.


Honorius episcopus, servus servorum dei, Venerabili [fratri] Archiepiscopo Toletano, apostolice sedis legato, salutem et apostolicam benedictionem.

Suplicasti nobis ut, cum multi per yspanias constituti signum crucis acceperint pro subsidio terre sancte qui nullum aut parvum fructum ibi facere poterant respectu eius quem facerent pugnando in yspania contra mauros, vota talium in laborem pugnandi contra mauros ipsos tibi liceret de permissione apostolica commutare. Nos igitur presentium tibi auctoritate concedimus, ut in laborem predictum talium vota libere valeas commutare, magnatibus et militibus dumtaxat exceptis, quos a voto quod de ipsius terre sancte subsidio emiserint nolumus aliquatenus excusari, nisi forsan aliqui essent ita infirmi vel pauperes   —462→   quod eorum accessus ad eam terram inutilis videatur, quorum hominum vota poteris commutare ipsis iuxta consilium et arbitrium tuum, aliquid de bonis suis iuxta facultates proprias destinantibus ad eiusdem subsidium terre sancte.

Dat. Lateran[i], ydus Marcii, Pontificatus nostri anno III.

Letrán, 15 Marzo 1219. Á todos los cristianos de las Españas para que den auxilio y contribuyan á la cruzada contra los moros, confiada al arzobispo D. Rodrigo.-Archivo de la catedral de Toledo, códice 42-22, folio 60 v., 61 r.

Honorius episcopus, servus servorum dei, Universis christi fidelibus per yspanias constitutis, salutem et apostolicam benedictionem.

Divini altitudo consilii, quod a facie israelitici populi gentes non insimul expulit sed per partes, ne vepres in terram excrescerent, et insurgerent male bestie contra eos, circa christianos, quorum typum gerebat populus antecedens, dimisit gentem incredulam et inimicam nomini christiano, ut fidelibus ad exercitium sint virtutis, ne viciorum vepres ac monstra in terra cordis eorundem excrescant, quinimo ipsi fideles contra eos pro christi gloria dimicantes suorum promereant veniam peccatorum.

Cum igitur venerabilis frater noster Toletanus archiepiscopus, apostolice sedis legatus, ac nonnulli magnates yspanie, contra mauros in illis partibus existentes, signo vivifice crucis assumpto procedere disposuerint, ad divino preeunte auxilio de manibus illorum eripere terram quam tenent iniuria nominis christiani, universitatem vestram rogamus et obsecramus in domino Jesuchristo, et in remissionem vobis iniungimus peccatorum, quatenus una cum ipsis contra mauros ipsos in nomine domini sabbaoth viriliter procedatis, et qui personaliter procedere nequiverint aut noluerint, euntibus impendant consilium et auxilium opportunum. Nos autem de omnipotentis dei misericordia et beatorum apostolorum Petri et pauli auctoritate confisi, omnibus per yspanias constitutis, qui laborem istum in personis et expensis assumentes contra mauros militaverint antedictos, plenam suorum peccaminum de quibus veraciter fuerint corde contriti   —463→   et ore confessi veniam indulgemus. Eis autem qui non in propriis personis illuc accesserint, sed in suis dumtaxat expensis iuxta facultatem et qualitatem suam viros ydoneos destinaverint, et illis etiam qui licet in alienis expensis, in propriis tamen personis illuc accesserint pugnaturi, plenam similiter suorum concedimus veniam pecatorum. Huius quoque remissionis volumus et concedimus esse participes iuxta quantitatem subsidii et devotionis affectum, omnes qui ad subventionem exercitus contra eosdem mauros pro divini nominis gloria militantes de bonis suis congrue ministrabunt, aut circa impendent consilium et auxilium oportunum.

Dat. Lateran[i], ydus Marcii, Pontificatus nostri anno III.

De esta bula resultó lo que apuntan sobre el año 1219 los Anales Toledanos primeros626: «El arzobispo D. Rodrigo de Toledo fizo cruzada; é ayuntó entre peones é cavalleros más de ducentas veces mil; é entró á tierra de moros de part de Aragón, día de S. Matheus evangelista (21 Setiembre); é prisó tres castiellos, Sierra, é Serresuela é Mira627. Después cercó á Requena, día de San Miguel (29 Setiembre); é lidiáronla con almajaneques, é con algarradas, é con delibra; é derrivaron torres é azitaras; é non la pudieron prender; é murieron y más de dos mil christianos. E tornáronse el día de San Martín (11 Noviembre) Era MCCLVII.»

El códice 42-22 forma un tomo en 4.º de 27 cm. de largo por 18 de ancho, y se titula De privilegiis et primatu Ecclesie Toletane.

Se escribió siendo arzobispo de Toledo Don Sancho, hijo de San Fernando (años 1250-1261) y por su mandato.

Del mismo Papa Honorio III, y referentes á las que se acaban de leer, insertó el Boletín de la Academia628 dos bulas de Honorio III, despachadas en Viterbo, á 4 y 5 de Febrero de 1220. Las presentes (15 Marzo 1219) me han sido facilitadas por D. Ramón   —464→   Riu y Cabanas, nuestro sabio correspondiente y Doctoral de la Santa Iglesia Primada.

Con estas y otras bulas inéditas, que á su tiempo se verán, se ajusta la de indulgencias que otorgó el arzobispo D. Rodrigo estando en Madrid, el día 7 de Setiembre de 1224629.

«Rodericus, Dei gratia Toletane sedis archiepiscopus [Hispaniarum] primas, apostolice Sedis legatus universis Christi fidelibus, per Toletanam provinciam constitutis, salutem in Domino Jesu Christo.

Universitati vestre presentibus innotescat quod nobilis vir domnus Alfonsus Tellii630, accensus zelo fidei, quoddam castrum situm in Sarracenorum frontaria, quod Ayalaguiella vocatur, populare proponit ad confusionem et oppressionem hostium fidei catholice, etc.

Eis, qui ad fabricam dicti castri per unum mensem operam dederint, indulgemus eandem remissionem, quam concedimus militantibus contra mauros.

Datum apud Maieritum, VII idus septembris sub Era MCCLXII.




3

Bula original de Nicolao IV (Orvieto, 18 Agosto 1291), proponiendo al arzobispo de Toledo la unión de los Templarios y Hospitalarios. Lleva al respaldo la signatura Órdenes Militares de San Juan, x. 4.ª 1.º 2.º Trájose del archivo de la catedral de Toledo al Histórico Nacional, donde se conserva en el cajón rotulado Toledo, 1


Nicolaus episcopus, servus servorum dei, venerabili fratri [Gundisalvo] Archiepiscopo Toletano salutem et apostolicam benedictionem.

  —465→  

Dura nimis et amara valde discrimina terre sancte, que sibi, prout dolentes referimus nuper intulit vis hostilis, presentium tibi non duximus exprimenda relatibus, cum illa tue prudencie per alias nostras litteras631 seriosius referamus. Sane ad recuperandam de manibus impii terram ipsam ferventibus studiis, prout eius urgentissima necessitas exigit, intendentes, et cupientes ut illa recuperata stabiliter conservetur ad laudem divini nominis et honorem, vias et modos varios et diversos exquirimus, per quos nostrum in hac parte valeat desiderium adimpleri. Unde cum fide dignorum pandat assertio, quin potius communis vox habeat quod dilectos filios fratres Hospitalis sancti Johannis et Militie Templi Jerosolomitani ad unius ordinis unitatem seu religionis unionem auctoritate apostolica reducamus, ut sincerius et uniformis in vinculo caritatis et pacis tendentes ad unum efficacius possint prosequi negotium memoratum, super quorum unione hactenus etiam tempore Lugdunensis concilii specialis mentio et collatio facta fuit632, volumus et per apostolica tibi scripta mandamus quatinus cum suffraganeis tuis in provinciali concilio, quod a te fieri volumus, prout tibi per alias litteras nostras iniungimus, habito super hoc consilio diligenti et exacta cum illis deliberatione secuta, nobis quod per te ac eosdem suffraganeos deliberatum fuerit in hac parte, plene fideliter seriatim et expresse per tuas litteras, harum seriem continentes tuoque sigillo munitas, procures quantocius intimare.

Datum apud Urbemveterem XV kalendas Septembris, Pontificatus nostri Anno Quarto.

Cuelga el sello: S. PE. S. PA.-NICOLAUS. PP. IIII.

Débese añadir esta bula, lo propio que otras dos que la completan633,   —466→   al catálogo de Potthast634. Acerca de ella, pues en balde la había buscado, me limité á decir635: «Deseaba Nicolao IV, en conformidad con el deseo general y con la voz de todo el orbe cristiano, fundir en una sola las Órdenes militares del Temple y del Hospital; y de ello dan fe dos bulas636, que inducen á pensar que acudieron al concilio de Valladolid637 los maestres del Temple y de San Juan, cuya jurisdicción se extendía á esta parte de España, como acudieron de fijo al concilio de Tarragona638 los jefes de ambas Órdenes en Aragón y Cataluña.» Con ella se ilustran no solamente las actas de ambos concilios, y las del Bracarense que se celebró al mismo tiempo639, sino además las causas recónditas, que produjeron por una parte la trágica extinción de la Orden de los Templarios, y por otra la ruina irreparable de la cristiandad en Oriente.

Entre estas causas no poco se distinguió, á mediados del año 1274, la política de los reyes de Aragón, Castilla y Portugal, en el segundo concilio ecuménico de Lyon. No les consentía la razón de Estado suscribir al plan general de Gregorio X; porque, reducidas á una sola todas las Órdenes militares, fácilmente se habrían enajenado á nuestro suelo las que en él habían nacido para su recobro y defensa. El proyecto de Nicolao IV, reiterado poco después por Bonifacio VIII, no iba tan lejos; pero lo malograron causas, en cuyo descubrimiento pueden entrar por mucho nuestros archivos.

Fidel Fita







Anterior Indice Siguiente